Алаверди

Алаверди — акафедратә аныхабаа, аберҭыԥ. Алаверди аепархиа ацентр. Ишьҭоуп Алазани адәҳәыԥшраҿ ақ. Алаверди аҟны (Ахмета амуниципалитет), Ҭелави аҟынтә 20-тәи акилометраҿ.

Алаверди аберҭыԥ VI ашәышықәса абжьараҿ иаԥиҵеит Иосиф Алаверддтәи. XI ашәышықәса алагамҭаҿ Квирике кахетираа раҳ Алаверди ацкьа Гиорги иуахәама хәыҷ аҭыԥан иргылеит акафедратә аныхабаа, иарбану еиҳарак Алаверди ахьӡала идыруп.

Аҭоурых

Алаверди аберҭыԥ VI ашәышықәсаан иаԥиҵеит Иосиф Алаверддтәи, 12 асириатәи абацәа руаӡәк. Ишьҭоуп Алазани адәҳәыԥшраҿ, Кавказтәи ашь-хеибаркыра асы зқәу ашьхақәа рфонаҿ, Телави аҟынтә 20 километраҿ. Иахьа иҟоу ацқьа Гиорги иныхабаа XI ашәышықәса актәи абжаҿ иргылеит Квирике кахетираа раҳ иажәу ауахәама хәыҷ аҭыԥаҿ. Қырҭтәыла аҟны акафедратә аныхабаа дуқәа руакы (41,7м x 26,4м) аҳаракырала 50 метрак еиҳауп.

Алаверди XI ашәышықәса аҟынтә аԥсқәабазра ацентр, аепархиа аԥшьаҩхадацәа ррезиденциан. Абриҵәҟьа ашәышықәса аҟынтә Алаверди аныхабаа Кахети аҳҭынра иашьагәыҭны иҟалеит.

Алаверди аберҭыԥ зныкымкәа ааха аиуит адгьылҵысрақәа ирыхҟьаны. Уи актәи ареставрациа ду аан (Александр кахетираа раҳ иаан, XV ашәышықәса 80-тәи ашықәсқәа раан) идырҿыцит аҟәырӷ ахәда зегь, аҭӡқәа хазтәи рыхәҭақәа. 1742 адгьылҵысраан ааха зоуз Алаверди ареставрациа далагеит аҳкәажә Ҭамара (1750), далгеит Ерекле II. Аныхабаа ирҿыцу ахәҭақәа зегь ақьырмытла ихагалоуп. XIX ашәышықәса аҵыхәтәаны Алаверди аныхабаа аҩныҵҟа зегь идыршкәакәеит. Аҭӡқәа ррыцқьара ашьҭахь (1966) иаарԥшхеит асахьаркыра акымкәа ацәаҳәа: актәи, акраҵанакуеит XI ашәышықәса асахьаркыратә фрагментқәа. Аладатәи амахәҿа аҭӡқәарҿы иаанхеит XV-XVI ашәышықәсақәа, мацара амраҭашәаратә, аҩадатәи аҭӡқәарҿы XVI-XVII ашәышықәсақәа рыфрескақәа.

Алаверди аргыларатә комплексаҿ, иарбану абаагәара зкәыршоу (XVII-XVIII ашә.). Еидкылоуп еиуеиҧшым аамҭатәи аргыларақәа. Апалат, иарбану Қырҭтәыла абри атиптә аргыларақәа рыбжьара зегь раасҭа акраҵанакуеит, х-ехагылак змоу ахыбра. Уи ҵаҟатәи аихагыла - азал ду, XVI-XVII ашәышықәсақәа раан ацынаҳаны иҟан. 1615 иазааигәоу апериодаҿ иргылоу Ганџьи анапхгаҩы, Фекар-Хани ақьырмыттә аҳҭынра. Уи аргыларҭа хадоуп, акмерала “камарала” ихҩоу, иҭбаау ахыргьагьақәа рыла иаарту ахыбра, иарбану илаҟәу, аквадраттә уада зыдҟаҵалоу. Иҟоуп даҽа анхарҭа хыбрақәагьы, иара убас аҽыкәабарҭа, асаркьалсырҭа, уб. егь. Раԥхьаӡа, Алаверди абацәа рберҭыԥ акәын. XVII-XVIII ашәышықәсақәа раан абра иаԥҵахеит анацәа рберҭыԥгьы, аберԥҳәысыс ицаз аҳҭынратә ҭаацәа ахаҭарнакцәа инхон. Алаверди аҟны алитературатә ауранагӡара нарыгӡон ақырҭуа ашәҟәыҩҩцәа, акалиграфцәа, ашәҟәыдырҩцәа, иара убас Филип Алаверддтәи (XVI-XVII ашә.), Зебеде аԥсқәабазхада (XVII ашә.), Никифор Ирбах (Николоз Чолоҟашвили, XVII ашә.), Мариам-Макрина Багратиони (XVIII ашә.), уб. егь.

Архитектура

Аныхабаа ауахәаматә аргыларақәа дуқәа руакоуп Қырҭтәыла аҟны, (41,7x26,4, аҳаракыра 50 метранӡа). Ахыбра аплан ҵаҵӷәыс иамоуп аџьар, иарбан еиҟароу х-махәҿак агежьбжа апсидала инҵәоу, иарҿиоит атриконқ. Амраҭашәаратә махәҿа ирроуп, иамоуп аваратә ҭагәаҩарақәа. Аҵаныҳәарҭа апсида аҩганкахь иҭыԥыркуп асаркьалсырҭа, адикәантә уадақәа. Адәахьала ахыбра зкәакьҭа иашоу аҿыкәырша амоуп. Аџьар амахәҿақәа реиԥшьырҭаҿ ихагалоу аҟәырӷ ԥшь-шьаҟак иркуп. Аҩадахьала, аладахьала, амраҭашәарахьала аныхабаа иаарту агалереақәа аман, иарбанқәоу XIX ашәышықәса алагамҭазы еиларыжьыз. Абри ах-ганкгьы иҭыԥыркуп аныхабаа аҩналарҭақәагты. Аҩныҵҟатәи аиужьра иалкаауп адуӡӡарала, еиҿкаау апропорциала. Аинтериер ибзианы иарлашоит иҭбаау аԥенџьырқәа рҟынтәи иҩналоу алашара (аҟәырӷ 16 ԥенџьырк амоуп). Амонументтә фасадқәа ирацәаны иҩычоуп (абри Кахети абаҟақәа азеиԥш рхатәҷыдароуп). Иазгәаҭатәуп амрагыларатәи афасад ишышьақәгылоу - адекорациатә карниз, ҩба игәаҩоу х-кәакьк змоу аҵырга.

Аныхабаа, еиҳарак, адәахьтәи, аҩныҵҟатәи ахаҿсахьа иадуп ахаҳә. Ахыбра ихыбын жәҩангәыԥштәыла ишәу зшәага дуу акрамиттә плиткала, иарбанқәоу афрагментқәа иахьанӡа иазаанхеит. Иаанхеит иара убас адҩылақәа.

Иахьатәи аҭагылазаашьа

2011 шықәса рашәарамзаан ақәарацәа аныхабаа акрызҵазкуа ааха анаҭеит, изылҵшәаны XIII ашәышықәса афрескақәа ақәӡра рзыԥшуп. Аныхабааҿ ҭыԥқәак рҿы аӡы ҭалеит Кахети аинформациатә центр адыррала, аӡыла ихҩеит иаԥсоу аб, Иосиф Алаверддтәи инышәынҭра иаҵанакуа аҵакырадгьылгьы. Ицәаакит, иԥакәеит аҭӡқәа. Аспециалистцәа рыхәшьараҭарала, ақәа алеираан аныхабаа, аберҭыԥтә комплекс ӡыла аҭәра иҟалараны иҟоуп. Иара убас, ашәарҭара аныхабаа аҭагылазаашьагьы иазыԥшуп.

Иинтересу афактқәа

Алаверди акомплекс (ацқьа Гиорги иныхабаа, асаркьалсырҭа, апалат, абаагәара, аҳҭынра, аҩцара, аҽыкәабарҭа, агәашә) - Қырҭтәыла апрезидент 2006 шықәса жьҭаарамза 7 адҵарала ианашьахеит амилаҭтә ҵакы змоу акультура имеиҭаҵуа абаҟа акатегориа.

2007 шықәса абҵарамза 24 аҟынтә Алаверди аберҭыԥ иҭагалоуп Аиунеско адунеи ҭынхара аԥышәаратә сиаҿ.

Алитература

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 1, თბ., 1975. — გვ. 260.
კიკნაძე ზ., ქართული მითოლოგია, თბილისი: ბაკმი, 2007. — გვ. 14-15, ISBN 978-99940-27-10-1.

Азхьарԥшқәа

Авикимедиаҿ еизгоуп абри атема иазку афаилқәа: ალავერდი მონასტერი

«Алавердский храм въ Кахетии» 1845.