Авикипедиа

Аргәын, Алықьса Хәыта-иԥа

Алықьса Хәыта-иԥа Аргәын (аур. Алексей Хутович Аргун; мшаԥымза 1, 1937 ш., Тҟәарчал – нанҳәамза 1, 2008 ш., Аҟәа) — аԥсуа аҟазараҭҵаара адоқтор(1983), ашәҟәыҩҩы, адраматург, атеатр аҭоурыхҭҵааҩы, ауаажәларратә усзуҩы, апрофессор (1991), Аԥсны аҟазара зҽаԥсазтәыз аусзуҩы(1982), РНАН академик(2001), Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа алауреат (2007), Ахьӡ-аԥша аорден 2-тәи аҩаӡара акавалер.

Алықьса Аргәын
Аира мшаԥымза 1, 1937 ш.
Тҟәарчал
Аԥсра ԥхынгәымза 1, 2008 ш.
Аҟәа
Алма-матер Российский институт театрального искусства — ГИТИС
Аусура государственный служащий
Анашьамҭақәа орден «Честь и слава»

Тҟәарчалтәи 2-тәи абжьаратәи ашкол даушьҭымҭоуп (1956). Далгеит Н. К. Крупскаиа лыхьӡ зху Асовет Еидгылатәи Арҿиаратә Ҩны аҿы арежиссиортә ҟәша, А. В. Луначарски ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә театртә институт (Москва, 1965), анаҩс иара уи аинститут аҿы аспирантура (1969). Аус иуан Тҟәарчалтәи арацәаҵхырҭатә шахтаҿы, қыҭатә рҵаҩыс, Очамчыратәи араион Арҿиаратә Ҩны аҿы – сахьаркыратә напхгаҩыс, диреқторс (1958 ш. инаркны), Очамчыра араионтә газеҭ «Акоммунизм ахь» аҿы аларҵәаратә ҟәша еиҳабыс (1956-1960). А. Аргәын – Аԥсуа ҳәынҭқарратә музеи аҿы директорс аус иуан (1970-1973); 1971 ш. инаркны Аҟәатәи арҵаҩратә институт аҿы аестетика амаҭәар ала алеқциақәа ркурс даԥхьон; А. Аргәын С. Ҷанба ихьӡ зху Аҟәатәи аҳәынҭқарратә драматә театр диреқторс дыҟан (1973-1975); Аԥсны акультура министрс аус иуан (1975-1986); Д. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт аҟазараҭҵааратә ҟәша деиҳабын (1986-2008), ААУ аҿы афилософиеи акультурологиеи ркафедра апрофессор. Акандидатә диссертациа ихьчеит (1970), анаҩс адоқтортә диссертациа (1983).

А. Аргәын Аԥснытәи АССР Иреиҳаӡоу Ахеилак ааԥхьарақәа хԥа рҿы депутатс далхын (1975-1990); аҭынчра ахьчаразы Зегьеидгылатәи акомитет Аԥснытәи аҟәша хантәаҩыс даман, апрофессионалтә еидгылақәа Зегьеидгылатәи рцентртә Совет аганахьала апремиақәа ранашьара иазкыз акомиссиа далахәылан, Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиақәа ранашьаразы иалхыз акомиссиа далахәылан. СССР-и Аԥсни ашәҟәыҩҩцәа реидгылеи далахәылан, Аԥсны акомпозиторцәа Реидгыла далахәылан.

А. Аргәын раԥхьатәи истатиақәа цәырҵит агазеҭ «Акоммунизм ахь» аҿы. 1965 ш. инаркны ажурнал «Алашара» аҿы иркьыԥхьуа иалагеит А. А. иновеллақәеи, егьырҭ ирҿиамҭақәеи, урҭ рхыԥхьаӡараҿы иҟоуп акомедиақәа, апиесақәа, атрагедиақәа: «Ашьхақәа амшын иӡааԥшылоит» (1980), «Понтиитәи аҳ Митридат V1» (1989), «Иисуси Пилати»(1991), «Ақаҷаатә аамҭа» (2004), «Зымҵәыжәҩа ԥҵәоу ажәҵыс» (2007); Инапы иҵыҵит ашәҟәқәа: «Ашьхақәа амшын иӡааԥшылоит. Апиесақәа» (1980); «Ҿамҩак аӡы. Апиесақәа». (1984); «Атамагәаӷь. Ановеллақәа» (1987); «Редада. Ановеллақәеи апиесақәеи» 1991);

Аурыс бызшәахь еиҭаганы иҭыҵыз ишәҟәқәа: «Агәы иазку ашәа. Адрама». (М. ,1979); «Ашьхақәа амшын иӡааԥшылоит. Апиесақәа». (М. , 1986); «Аҩны былуан, ашәа рҳәон. Ановеллақәа» (М. , 1990); «Редед – адыгқәа раҳ. (Аҭоурыхтә новелла)» (Аҟәа, 1994). А. Аргәын ипиесақәа ықәдыргылахьан С. Ҷанба ихьӡ зху Аԥсуа ҳәынҭқарратә драматә театр аҿы, ԥыхьатәи СССР ареспубликақәа рмилаҭтә театрқәа рҿы (Украина, Армениа, Қырҭтәыла уҳәа егь. ), иара убас Словакиеи Польшеи. А. Аргәын иеиҭагамҭаны Аԥсуа театр аҿы иқәдыргылахьан аспектакльқәа: «Аҳ Пунтилеи уи имаҵуҩы Маттии» Б. Брехт, «Атрамваи «Агәаҳәара» Т. Уилиамс, «Аус» А. Сухово-Кобылин уҳәа егьырҭгьы.

А. Аргәын авторс дрымоуп аԥсуа театри, актиорцәеи, арежиссиорцәеи, амилаҭтә культура аусзуҩцәеи ирызку, иара убас аестетикеи аҟазареи ирыдҳәалоу апроблемақәа аазырԥшуа хыԥхьаӡара рацәала аусумҭақәа. Аԥсышәала иҭыжьу ишәҟәқәа: «Ицәажәо аблақәа» (1970), «Аестетика адунеи аҿы» (1995); урыс бызшәала: «Аԥсуа театр аҭоурых» (1978), « Аҳаҭыртә Дырга занашьоу С. И. Ҷанба ихьӡ зху Аԥсуа ҳәынҭқарратә драматә театр» (1981), «Аԥсуа театри афольклори» (1986), «Шәарах Ԥачалиа – СССР жәлар рартист» (1989), «Шәарах Ԥачалиа аҳ Лир ироль аҿы» ( 1995), «Софа Агәмаа» (1995), «Константин Ковачи аԥсуа ашәеи» (1995), «Едуард Бебиеи ансамбль «Шьараҭыни» (1996), «Уасил Царгәыши Аԥснытәи аҳәынҭқарратә ашәаҳәареи акәашареи рансамбли» (1997), «Шьалуа Гыцба. Актиор ирҿиаратә мҩа иазкны»(1997), «Ашәа аҳәоит аԥсуа быргцәа рансамбль «Нарҭаа» (1999), «Аԥсуа жәлар рыкәашарақәа» (1999), «Дирижиорс дыҟоуп Вадим Судаков» (2000), «Аԥсуа сцена апоетесса. Аԥсни Қырҭтәылеи жәлар рартистка Анна Аргәын-Коношок лырҿиара иазкны» (2005).

А. Аргәын авторс дрымоуп Аԥсны аџьынџьтәылатә еибашьраан аоккупациа зызуз аҳҭны қалақь Аҟәа далаханы даныҟаз, 1. 03. 1993 азы Мрагыларатәи афронт аҿы Лабра ахақәиҭтәраан фырхаҵарала иҭахаз иҷкәын Баҭали иареи реиҿцәажәара ҳасабла иҩу амемуарқәа-агәҭахәыцрақәа. Автор амемуарқәа аниҩуаз издыруамызт иҷкәын дышҭахахьаз. (Аԥсны: Џьанаҭ иҟоу џьаҳаным»; Аҟәа, 1994).

Азхьарԥшқәа аредакциазура

Ахыҵхырҭа – https://ab.wikipedia.org/w/index.php?title=Аргәын,_Алықьса_Хәыта-иԥа&oldid=136191