Д. И. Гәлиа илитературатә-мемориалтә музеи

Д. И. Гәлиа илитературатә-мемориалтә музеи — Аҩны ргылан Д. И. Гәлиа иааихәаз аучасткаҿы 1912 шықәсазы. Убри ашықәс инаркны иԥсҭазаара далҵаанӡа Аԥсны жәлар рпоет, аԥсуа милаҭ литеартуреи атеатри рышьаҭаркҩы Д. Гәлиа иҭаацәеи иареи абри аҩнаҿы инхон. Араҟа ирызҳаит уи иԥацәа – аиҳабы, еицырдыруа асовет шәҟәыҩҩы, асахьаҭыхҩы Гьаргь Гәлиеи, аиҵбы – 37-тәи ашықәсқәа раан «жәлар раӷа» ҳәа ибжьадырӡыз, анаҩс Аџьынџьтәылатә еибашьраан хабарда ибжьаӡыз анџьныр Владимир Гәлиеи, апоет иԥҳа заҵәы – еицырдыруаз арҵаҩы, акыр шықәса ари аҩны-амузеи еиҳабыс иамаз Т. Д. Гәлиеи.

Д. И. Гәлиа илитературатә-мемориалтә музеи

Иахьагьы аԥшәмацәа анынхоз еиԥшҵәҟьа еиқәырханы иаагоу ари аҩны амемориалтә қәыԥшылараҿы иумбарц залшом мазара дук змамыз, аҭаацәа реиҳабы ирҵаҩратәи, илитература- ҭҵаарадырратә усуреи ирыҭныҵуаз ада хашәалахәык змамыз аҭаацәа рыбзазаашьа, еилукаауеит заҟа амҽхак ҭбааз, ган рацәала еиларсыз аԥсуа литература ашьаҭаркҩы, арккаҩы Дырмит Гәлиа иусура амҽхак.

Адиректор: Светлана Корсаиаԥҳа.

Дырмит Гәлиа иҩны адунеи атәылақәа рҿы ирацәаны ирдыруеит, апоет сасра иҭаауан адунеи аҿы еицырдыруаз ашәҟәыҩҩцәа, акультура аусзуҩцәа, арҿиаҩцәа. Уи ари аҩны аҿы дынхон 1912 шықәса инаркны 1960 шықәсанӡа – иԥсҭазаара аӷьырак. Аҩны-амузеи аԥҵан 1974 шықәсазы апоет и-100 шықәса хыҵра инақәыршәаны.

Араҟа – Д. Гәлиа дахьынхоз аҩны афотосахьа.

Д. Гәлиа икабинет аҿы. Ари акабинет сасааирҭасгьы иҟан, аҩны иацҵаны иадҟаҵалан 1949 шықәсазы. Ара асимволтә ҵакы змоу акакәны иҟоуп иахьа уажәраанӡагьы амца зҭарҵо, ауаџьаҟ.

Апоет аус ахьиуаз, дзыдтәалаз астол иқәгылоуп амеланҭра, иара убас иԥа Гь. Гәлиа ҳамҭас ииҭаз ашәҟәы – Брокгаузи Ефрони ренциклопедиатә жәар; акабинет иҩнагылоуп адивани, акреслақәеи, астол гьежь хәыҷи – ари ауадаҿы акәын Д. Гәлиа аԥсуа шәҟәыҩҩцәа, иара убас еицырдыруа асасцәа лассы-лассы иахьидикылоз; аҭӡамцқәа ирҿаҟаҵоу ашәҟәықәҵарҭақәа рҿы иҟоуп Д. Гәлиа ихатәы библиотека, тематикала еиуеиԥшым ашәҟәқәа – арҵагақәа инадыркны асахьаркыратә литература аҟынӡа. Ара ихадоу еқспонатны иҟоуп авитрина иҵахҩоу 1925 шықәсазы иҭыжьыз Д. Гәлиа ишәҟәы «Аԥсны аҭоурых». Ари ауадаҿы игылоуп апоет иԥҳа лзы иаахәаз апианино «Лира».

Азал уаахьадәылҵуа аверандаҿы игылоуп Д. Гәлиа икресла-уаргьала. Аҭӡамц аҿы икнаҳауп аукраин сахьаҭыхҩы А. Горбенко авторс дызмоу Д. Гәлиа ипортреҭ; Акоридор Д. Гәлиа ихаан сасааирҭаны иҟан. Уажәы араҟа аҭӡамцқәа рҿы икыдуп Д. Гәлиеи еицырдыруа аурыс, иара убас аҳәаанырцәтәи ашәҟәыҩҩцәеи акультура аусзуҩцәеи рпортретқәа еицҭыхны.

Аҭӡамцқәа рҿы икыдуп Гьаргь Гәлиа даныхәыҷыз карандашьла иҭыхымҭақәа, иара убас уи авторс дызмоу «Аб ипортреҭ».

Ара ицәыргақәҵоуп 1954 шықәсазы еицырдыруа аурыс шәҟәыҩҩы К. Симонов Д. Гәлиа имширазы ҳамҭас ииҭаз китаитәи ачықьмаџьа, араӡны иалху аҭаҭыныжәгақәа рсериа – урҭ зегьы ҳамҭақәоуп.

Иҟоуп иара убас М. В. Морозова Д. Гәлиа ҳамҭас илҭаз амеланҭра. Гьаргь Гәлиа иаб данԥсы ашьҭахь маркатылла иамихыз ихцәы ашьыҵәра.

Аеқспозициатә залқәа зегьы ашәҟәыҩҩы иусура аҟәшак налкааны, темак иазкны еиҿкаауп.

Аҩбатәи аихагыла актәи азал аҿы иубоит аԥсуа ҵаралашара раԥхьатәи ахыҵхырҭа – 1862 шықәсазы Услар еиқәиршәаз раԥхьаӡатәи аԥсуа нбани, иара убас Бартоломеи инапхгарала 1865 ш. иҭыжьыз Апсуа нбани рсахьақәеи, дара аурыс ҵарауаа-аинралцәа рпортреҭқәеи. Ари азал аҿы иаарԥшуп амҳаџьырра атема, икыдуп ахсаала, ажәлар ахьынтәықәырцоз амшын агаҿа зну апортретқәа, урҭ мшынла изгоз аӷбақәа рсахьақәа, игәаҟны иҟоу ауаа амшын аԥшаҳәаҿы. Д. Гәлиа игәалашәарақәа зну анапылаҩырақәа, уи иажәеинраала «Сыԥсадгьыл»:

Ари азал аҿы иара убасгьы икыдуп Д. Гәлиа иаҳәшьа гәакьа лнапала илԥаз ауарҳал хәыҷы.

Ауада егьи аган зегьы аԥсуа жәлар рыбзазара атәы зҳәо амаҭәарқәа ианныркылоит: жәлар рмилаҭтә музыкатә инструментқәа – аԥхьарца, аҩымаа уҳәа, иара убасгьы аҩны ахархәара змаз амаҭәарқәа: ақәаб, амҵәышә, абҩеи ашыци ирылху амҳаҵәқәа убас агьырҭгьы.

Ашә иазааигәаны, аган аҿы аҭӡаҿы икыдуп Д. Гәлиа Ашьхаруаа рышкол дшалгаз атәы зҳәо аршаҳаҭга. Иара убас ара икыдуп Гәлиа иашьа еиҵбы Иван Гәлиа иеизигоз аԥсуа лакәқәа реизга ашәҟәы. Анаҩс икыдуп Д. Гәлиа хаҭала иидыруаз, дзыҿцәажәахьаз аԥсуа жәаҳәаҩцәа ҟазацәа рфотосахьақәа.

Аҩбатәи аихагыла аҩбатәи азал аҿы иаабоит Д. Гәлиа К. Маҷавариани дицырхырааны 1892 шықәсазы иаԥырҵаз анбан. Иара убас ара иҟоуп Д. Гәлиа аус ахьиуаз аԥсуа школқәа зегьы рсиа, асахьақәа. Д. Гәлиа аԥсуа милаҭ маҭәа ишәҵаны ипортреҭ. Анаҩс иубоит хәыҷы-хәыҷла раԥхьатәи арккаҩы иааиҵагылаз иҩызцәа рфотосахьақәа: А. М. Ҷоҷуа, Ф. Ешба, П. Ҷараиа. Ашәҟәыҩҩы Гь. Чачба ипортреҭ. Анаҩстәи аҭӡы азкуп Д. Гәлиа аҭҵааратә-аларҵәаратә литература аганахьала иеиҭагамҭакәа. Даҽа ҭӡык ааныркылоит Д. Гәлиа аԥсшәахь иеиҭеигахьаз адинхаҵаратә литература. Иара убас Аҟәатәи аепархьиа аиҳабы аԥшьаҩы Дмитри Маан ипортреҭ. Ара икнаҳауп апоет уамашәа бзиа иибоз икабеи ихҭырԥеи, иԥшәма ԥҳәыс Елена Андреи-иԥҳа лкәадыри.

Аҩбатәи аихагыла ахԥатәи азал аҿы ицәыргақәҵоуп Д. Гәлиа раԥхьатәи исахьаркыратә шәҟәы «Ажәеинраалақәеи ахьӡыртәрақәеи». Авараҿы - 1913 шықәсазы иҭыжьыз «Арԥызбеи аԥҳәызбеи рысалам шәҟәы». Аҭӡаҿы икыдуп Дырмит Есыф-иԥеи Елена Андреи-иԥҳаи рчараҟнытә афотосахьа. Иара 37 ш. ихыҵуеит, лара – 16.

Ари ауадаҿы хадара зуа еқспонатны иҟоуп - Д. Гәлиа иҭижьуаз раԥхьатәи аԥсуа газеҭ «Аԥсны». Иара ара ицәыргақәҵоуп раԥхьатәи аԥсуа ажәабжь «Атәым жәҩан аҵаҟа» анапылаҩыра ацыԥҵәаха.

Ари азал уанаадәылҵуа алахьеиқәҵаратә уада ыҟоуп. Уи кадифа еиқәаҵәала иҭалаҳауп, ԥенџьыргьы амам, ара ицәыргақәҵоуп Д. Гәлиа данԥсы ашьҭахь Гәлиа ипремиа алауреат Гиви Рухаӡе иҟаҵамҭоу апоет исабрада.

Актәи аихагылаҿы аԥсуа шәҟәыҩҩцәа ирызку аеқспозициатә Зал ду аҿы ицәыргақәҵоуп 1920-1932 шш. рызтәи аԥсуа бызшәеи алитературеи ирызку ахрестоматиақәа, Д. Гәлиа ҳамҭас ианаршьахьаз адыргақәеи, амедалқәеи, ашәҟәқәеи. Д. Гәлиа идрама «Анаурқәа» анапылаҩратә цыԥҵәаха; Шь. Русҭавели, Д. Чонкаӡе, Н. Некрасов рырҿиамҭақәа аԥсшәахь реиҭагамҭақәа; Д. Гәлиа иҭҵаарадырратә усумҭақәа – «Аорфографиа», «Атерминологиа», аԥсуа грамматикеи Аԥсны аҭоурыхи ирызку аматериалқәа;

Иара убас ашәҟәыҭрақәа рҿы иқәгылоуп аԥсуа литература аклассикцәа рышәҟәы лыԥшаахқәа.

Амузеи аҿы ицәыргақәҵоуп Д. Гәлиа иԥсы анҭаз иҭыҵхьаз ишәҟәқәа, иҩымҭақәа акык-ҩбак рҟнытә инапылаҩырақәа, ихатәы маҭәақәа, иҩыгақәа, ипортретқәа, ибиустқәа, Д. Гәлиеи, иҭаацәеи, хыԥхьаӡара рацәала исасцәеи рфотосахьақәа. Аеқскурсиақәа мҩаԥыргоит ес-ҽны, асааҭ 10. 00 инаркны 16. 00 рҟынӡа. Аԥсшьара мшқәа – асабшеи амҽышеи.

Актәи аихагылаҿы иҟоуп аиԥыларақәеи алитературатә хәылԥазқәеи ахьымҩаԥысуа Азал.

Азхьарԥшқәа

• Аофициалтә профиль