Ипшқоу амчра

Иԥшқоу амчра – ари аполитикатә мчрақәа ирформоуп, иара ала агәазыҳәарақәа рылҵшәақәа наӡоит, хатәгәаԥхаралатәи алахәрала, агәадура, аднаԥхьалара уҳәа рыла, абри алагьы иџьбароу амчра «жесткая сила» еиԥшым, уи иаанаго мчыла арҟаҵара ауп.

Атермин зхылҿиааз

Атермин «иԥшқоу амчра» (англ. soft power) — зегь раԥхьаӡа ахархәарахь иалазгалаз Гарвардтәи ауниверситет апрофессор Джозеф Наи иоуп, ари атермин цәырҵит 1990 шықәса рзы иҭижьыз ишәҟәы Bound to Lead: The Changing Nature of American Power аҟны.

Анаҩс, иара ари аилкаара инеиҵыху ахархәара аиҭеит, 2004 шықәса рзы иҭижьиз ишәҟәы Soft Power: The Means to Success in World Politics аҟны. «Иԥшқоу амчра» аконцепциа аларгалаанӡа, ахархәара аман аконцепциа «акультура-идеологиатә гегемониа», уи аус адиулеит италиатәи афилософ Антонио Грамши, 1930—1940-тәи ашықәсқәа рзы ишәҟәы «Абахҭатә тетрадқәа» («Тюремные тетради») аҟны.

«Иԥшқоу амчра» даара аларҵәара аиуит мраҭашәара европатәии америкатәии анеоконсерваторцәа рыбжьара. Аконцепциа «иԥшқоу амчра» амчра ашьақәыргыларазы ахархәара аидеиа ахы акит ажәытәӡатәи китаитәи афилософцәа рҟынтә, Лао-цзы иеиԥш иҟаз, ҳера ҟалаанӡа абыжьбатәи ашәышықәса азы.

Адунеи аҟны иҟаӡам маҭәарк, аӡы аҟара иҟәымшәышәу, аха уи иалшоит зегь реиҳа икьакьоу, иӷәӷәоу амаҭәар арбгара, аԥыххаара. Аха «иԥшқоу амчра» азы зегь иреиӷьу ҿырԥштәуп аԥҳәыс лгәыкра, ахацәа еиҳа ирзааигәоу «иџьбароу амчра» иаҿырԥшны рыӡбахә уҳәозар ауп.

Аурыс бызшәа аҟны ари атермин зегь реиҳа аларҵәара змоу синонимуп «априаник», «аҟамчы» («кнут») акәымкәа, аха уи ахархәара амам амчра ашьақәыргыларазы акультуратәи адемократиатәи мазарақәа рхархәара аконтекст аҟны.

Иԥшқоу амчра ԥшқаны иҟазҵозеи?

Иԥшқоу амчра шьаҭас иамоуп акультуратәи аполитикатәи мазарақәа, аинститутқәа, «шәара ишәҭаху аҩыза зҭаху», даҽа џьоукы радԥхьалара зылшо.

Иԥшқоу амчра аҿырԥштәқәа:

Аполитикатә мазарақәеи аинститутқәеи:
адемократиатә алхрақәа, апартиарацәара;
ауаҩы изинқәа;
ахақәиҭра;
агәыҳалалра (ҿырԥштәыс иаагозар, Маршалл иплан Иапониа аиҭашьақәыргыларазы Аҩбатәи адунеизегьтәи аибашьра ашьҭахь).
Акультуратә мазарақәа:
Амузыка (аҿырԥ., аджаз, рок-н-ролл);
афильмқәа (аҿырш., голливудтәи збиуџьет ҳараку афильмқәа);
англиатәи абызшәа, алитература.
Ахархәаратә ԥыжәарақәа:
Coca-Cola, Snickers;
аџьынсқәа, амода иақәшәо амаҭәақәа;
аинновациатә техникеи атехнологиақәеи (Microsoft, Apple).

«Иԥшқоу амчра» адунеи аҳәынҭқарра дуқәа рҟны ахархәара

Китаи

Китаи иаарласны аҿиара инамаданы аҵыхәтәантәи ашықәсқәа ирылагӡаны, насгьы адунеитә арена аҟны анырреи ирыбзоураны, ари атәыла анапхгаҩцәа рҿаԥхьа иқәдыргыло иалагеит азҵаара «иԥшқоу амчра» атәылаҟны аларҵәаразы. Иазгәаҭоуп, IV Апленум ЦК КПК 16-тәи ааԥхьара (цәыббрамза 2004 шықәса) аҿаԥхьа ишықәнаргылаз китаитәи акультура атәыланҭыҵ апроекциа ҳасабтәхаданы ишықәнаргылаз:

«Китаи акомплекстә мчра арӷәӷәара. Китаи акультура аларҵәара, зегьы иреиӷьу адунеи зегьы ахь ацәырҵра, иара жәларбжьаратәи анырра ашьҭыхра». ЦК КПК 17-тәи аизара ду ажәахә аҟны иазгәаҭан атермин «иԥшқоу амчра». 2002 шықәса рзы Китаи алагеит рбызшәеи ркультуреи аларҵәаразы аҳәаанырцә ацентрқәа раԥҵара, 2004 шықәса рзы урҭ ацентрқәа Конфуци Иинститутқәа (Институты Конфуция) ҳәа ахьӡ роуит. Хазы игоу усмҩаԥгатәқәахеит, Китаи аполитика аҟны «иԥшқоу амчра» аарԥшра аусхк аҟны, 2008 шықәса рзы Пекин Аолимпиатә хәмаррақәа рымҩаԥгара.

Урыстәыла

Урыстәылатәи Афедерациа апрезидент иусԥҟа ала, 2007 шықәса, рашәарамза 21 рзы иаԥҵан «Аурыс дунеи» («Русский мир») зыхьӡырҵаз афонд. Иҟоуп убас еиԥш агәаанагара, Урыстәыла аԥыжәара амоуп «иԥшқоу амчра» аганахь ала. Урыстәыла иахәаразы уи аларҵәара, ахархәаразы. Ганкахьала, «иԥшқоу амчра» рыдыркылоит «иаԥсам» хархәагак акәны ахатәы интересқәа раларҵәаразы. Даҽа ганкахьала, аганқәа еидызкыло анормативтә идеал рыԥшаара аҭахымкәа иҟалоит «иԥшқоу» апотенциал азы агәыцә аԥызҵар зылшо.

Атермин «иԥшқоу амчра» Урыстәыла адәныҟатәи аполитика ахырхарҭак апотенциал аҳасаб ала, Урыстәыла аофициалтә гәыԥқәа рҟны ахархәара аиуа иалагеит 2012 шықәса аҽанааиҩнашоз инаркны. Урыстәыла аимиџь аҳәаанырцә ашьҭыхра анапы ианҵоуп Россотрудничество.

Урыстәыла «иԥшқоу амчра» аконцепциа

Иахьатәи аамҭазы «иԥшқоу амчра» лассы-лассы ахархәара амоуп аҳәынҭқаррақәа рыдәныҟа-политикатә стратегиақәа рҟны аҭагылазаашьа маншәалақәа раԥҵаразы. Ас еиԥш ахархәара аҩныҵҟатәи аҿиара аҟны, насгьы егьырҭ аҳәынҭқаррақәа рҟны анырра аларҵәаразы хархәага маншәалоуп. Урыстәыла акәзар, ари аконцепциа аҟазаара аҭыԥ амоуп, америкатәи аклассикатә знеишьақәа акыр иреиԥшымзаргьы. Урыстәылатәи Афедерациа адәныҟатәи аполитика, Урыстәылатәи Афедерациа Апрезидент 30.11.16 шықәса рзы ишьақәирӷәӷәаз аҟны, «иԥшқоу амчра» аарԥшуп адәныҟатәи аполитикатә ҳасабтәқәа рыӡбага мыруганы. Иазгәаҭоуп, иара аграждантә еилазаара, аинформациа-коммуникациатә, агәыҳалалратә уҳәа аметодқәа, атехнологиақәа, итрадициатәу адипломатиатә методқәа хазырҭәаауа алшарақәа шьаҭас ишамоу.

Иҟоуп еиуеиԥшым «иԥшқоу амчра» аинститутқәа, насгьы иаарту Урыстәылатәи адипломатиа, уахь иаҵанакуеит:

Аҳәынҭқарратә мчрақәа рорганқәа, зегь раԥхьаӡа иргыланы Адәныҟатәи аусқәа рминистрреи уи аилазаареи;
Иҳәынҭқарратәым аиҿкаарақәа, аграждантә еилазаара аинститутқәа;
Иглобалтәу Амассатә информациатә хархәагақәа;
Ҳаамҭазтәи аҵарадырраҟны апроектқәа.

Ҭырқәтәыла ҳаамҭазтәи «иԥшқоу амчра» аинструментқәа

Ҳаамҭазтәи Ҭырқәтәыла, егьырҭ адунеитә ҳәынҭқарра дуқәа реиԥш, иацәтәымымхеит ари атермин. Дж. Наи, америкатәи аҵарауаҩ, иалаирҵәаз аидеиа «иԥшқоу амчра» ахархәара аиуит ҳаамҭазтәи Ҭырқәтәылатәи Ареспублика адәныҟа-политикатә стратегиа аҟны.

Ҭырқәтәыла аганахьала «иԥшқоу амчра» ахархәара аиуит евразиатәи арегион аҭоурых, агеографиатә ҭагылазаашьа рхы иархәаны Европеи Азиеи реихысырҭақәа рымҩа аҟны, иара убасгьы арҭ аҵакырадгьылқәа рҟны инхо ажәларқәа еидызкыло амилаҭтә, адинхаҵаратә, абызшәатә еилазаарақәа уҳәа афакторқәа ирхьырԥшны.

Агәыларатә тәылақәеи Ҭырқәтәылеи рыбжьара аҭыԥ змаз аҭоурыхтә имшьҭреи акультуратә еимадарақәеи роуп иҳараку аинырра аԥызҵаз. Ҭырқәтәыла иԥшқоу амчра аларҵәара, ахархәаразы еиуеиԥшым аиҿкаарақәа аԥнаҵеит, аҳәынҭқарратәқәа реиԥш, ахатәы-ҳәынҭқарратәқәеи, ахатәқәеи (частные).

«Иԥшқоу амчра» аларҵәаразы, насгьы координациа азуразы ароль ду нарыгӡоит ахылаԥшырҭақәа аинститутқәа, Адәныҟатәи аусқәа рминистрра, Атуризми акультуреи рминистрра, Ауаажәларратә дипломатиа аминистрра, Иунус Емре ифонд,Ҭырқәтәыла Амзабжа Ҟаԥшьы уҳәа реиԥш иҟоу.

Даара аҵак ду арҭоит Жәларбжьаратәи аусеицуреи аҿиареи рзы Ҭырқәтәылатәи амаҵзура (TİKA), ари аҩыза аиҿкаара иахәаԥшуеит адәныҟатәи аполитика амҩаԥгара азы мыругак аҳасаб ала, Ааигәа мрагыларатәи арегион, Кавказ, Агәҭатәи Азиа, Балканы, Африка уҳәа рҟны. Ари аиҿкаара аҵарадырра, агәабзиарахьчара, ааглыхра уҳәа реиԥш иҟоу ахырхарҭақәа рҟны аус ауеит. Иара убасгьы, атиурк бызшәақәа ртәылақәа 17-тәи Рпарламенттә ассамблеиа аҟны, уи аԥҵан 2008 шықәса рзы, иқәгылеит атәылақәа: Агәҭатәи Азиа, Ҟазахсҭан, Киргизиа, иара убасгьы, Азербаиџьан рҟны «иԥшқоу амчра» аларҵәаразы институтк аҳасаб ала.

Иԥшқоу анырра амыругақәа рахь иуԥхьаӡар ауеит абас еиԥш ахырхарҭақәа, акультуреи абызшәеи раларҵәара ахырхарҭа аҟны аусеицура. Ас еиԥш апрограммақәа ирылахәу аҳәаанырцәтәи атәылауаа мацара ракәым, урҭ рхы аладырхәуеит Ҭырқәтәыла атәылауаа, аҳәаанырцә инхо. Атәыла иаиуа аимиџь аҳәаанырцә аԥҵаразы, насгьы Ҭырқәтәылатәи Ареспублика аҿиара астратегиа аларҵәаразы ари аиҿкаара еиуеиԥшым акультуратә усмҩаԥгатәқәа ирылахәуп. Аҭырқәа имшьҭра, мамзаргьы атәылақәа-апартниорцәа ркультуратә имшьҭра аиқәырхара аус аҟны, ари атәыла аҟны зегь реиҳа ҵакы змоу, акрызҵазкуа мыруганы иахәаԥшуеит «иԥшқоу амчра». Аха, абра иазгәаҭатәуп, акультура ахырхарҭаҟны аусмҩаԥгатәқәа даара рҵакы шдуу.

Ари ахырхарҭаҟны еиҿкаау аусқәа ззырхоу, Ҭырқәтәыла аганахь ала аҭыԥ змоу астереотипқәеи агәаанагарақәеи риааиреи, Ҭырқәтәыла акультура ашҟа аинтерес ашьҭыхреи роуп.

Аҵарадырра, анаука, аинновациақәа рхырхарҭақәа рҟны аусеицура ари Ҭырқәтәыла азы аҩбатәи акрызҵазкуа инструментуп «иԥшқоу амчра» ахархәара аҟны. Иахьатәи аамҭазы ҭырқәтәылатәи аҳәынҭқарра анапхгара дара ртәыла иахәаԥшуеит аҳәаанырцәтәи астудентцәа адзыԥхьало центрны, ара иаԥҵахо, зхаҭабзиара ҳараку аконкурентра зылшо аинновациа ҿыцқәа ахьалагалоуи аҵарадырра ҳараки аҭыԥ ахьрымоу азы. Абас еиԥш иҟоу афакт азхьаԥшра ахәҭаны иԥхьаӡоуп - Ҭырқәтәыла аҳәаанырцәтәи астудентцәа мацара аднаԥхьалом, ртәылаҟны аҵара рҵаларазы, ари атәыла аҳәаанырцә иаанартуеит афилиалқәеи арҵаратә программақәеи.

«Иԥшқоу амчра» ахархәаразы даара акрызҵазкуа ароль нарыгӡоит атәылақәа-аобиектқәа рҟны аусутә еимадарақәа рышьақәыргылара. Ари аҭырқәа усдкылаҩцәа Ҭырқәтәыла аҳәаа зыцеиҩнашо реиԥш, егьырҭ аҳәынҭқарратә регионқәа рҟынгьы шаҟа активла русқәа еиҿыркаар рылшо азы алшарақәа роуразы аҭагылазаашьақәа аԥнаҵоит. 2012 шықәса анҵәамҭазы, Ҭырқәтәыла даара қәҿиарала, шә-тәылак рҟны 7000 проект аларҵәара алшеит. Арҭ апроектқәа ирыбзоураны, иааизакны аргыларатәи атехникатәи сектор иаиуз ахашәала наӡоит 242 миллиард Америкатәи адоллар. 33 аҭырқәа фирмақәа, жәларбжьаратәи анардадкылаҩцәа 225 ртоп иалаҵан, урҭ иааныркылеит аҩбатәи аҭыԥ, китаитәи аилазаара ашьҭахь.

Иахьатәи аамҭазы даара уаҩы ибарҭоуп Ҭырқәтәыла ишаланарҵәо астратегиатә бренд, насгьы атәылақәа-аобиектқәа рҟны абизнес шарҿио, абизнес аҿиаразы аҭагылазаашьа бзиақәа ахьаԥҵоу тәыланы ахы аӡыргара ала. Аҵыхәтәантәи аамҭазы, Ҭырқәтәыла адәныҟатәи аполитика амҩаԥгара аус аҟны даара акрызҵазкуа мыруганы иамоуп «иԥшқоу амчра», уаажәларратә дипломатиак аҳасаб ала, уи ззырхоу Ҭырқәтәыла адунеитә еилазаара аҿаԥхьа аҵакы ашьҭыхра ауп.

2010 шықәса рзы иаԥҵан, аԥыза-аминистр иегида аҵаҟа Ҭырқәтәыла ауаажәларратә дипломатиа аминистрра, уи ҷыдарахеит Ҭырқәтәыла «иԥшқоу амчра» институтк аҳасаб ала аларҵәаразы. Ауаажәларратә дипломатиа аусура аларҵәареи акоординациа рзуреи абасеиԥш аинститутқәа рнапы алакуп: TİKA, Ҭырқәтәылатәи Амзаҿа Ҟаԥшьы, Атуризми акультуреи рминистрра, Ҭырқәтәыла амилаҭтә телехәаԥшра уҳәа егьырҭ аилазаарақәа. Ара иубарҭоуп атәыла азы агәаанагара шышьақәгыло уи аиҳабыреи, еиуеиԥшым аҳәынҭқарратә усбарҭақәеи, аиҿкаарақәеи аҳәаанырцә имҩаԥырго аусқәа рыла. Ари афакт инамаданы иумбарц залшом жәларбжьаратәи аҿиара ахырхарҭаҟны, аполитика ахырхарҭа иузаҟәымҭхо ишықәгылоу Ҭырқәтәыла «иԥшқоу амчра». Атәылаҿы аҿиара бзиа змоу аекономикеи аҭышәынтәалареи ирыбзоураны Ҭырқәтәылатәи Ареспублика жәларбжьаратәи аҿиара аҟны даара акрызҵазкуа лахәылахеит. «Иԥшқоу амчра» аларҵәара апотенциал ари аҳәаанырцәаа рыблақәа рахь атәыла цқьа иааиуа иҟазҵо акрызҵазкуа хархәагоуп. Иаҳҳәозар, авизадатә режим ари ахықәкы азнеира иазырхоу мыругоуп. Абри ала алкаақәа рыҟаҵара алыршахоит, ҭырқәтәылатәи адипломатцәеи аспециалистцәеи жәларбжьаратәи аизыҟазаашьақәа рхырхарҭаҟны аамҭа кьаҿк иалагӡаны «иԥшқоу амчра» аралҵәаразы амыругақәа алҵшәаашьҭра шрылшо аадырԥшит ҳәа, уи ала Ҭырқәтәыла апозитивтәи адԥхьаларатәи имиџь шьҭыхын. Аха абра инаҵшьны иазгәаҭатәуп, адәныҟатәи аполитика аҿиаразы амыруга ҿыцқәа зыӡбахә ҳәоу «иԥшқоу амчра» анырԥшра ишазырхамыз. Урҭ зегьы аԥҵан, насгьы ахархәара аҭан атәыла ахәаахәҭратәи акоммерциатәи интересқәа рзы мацара.

Акритика

Иԥшқоу амчра аконцепциа даара акритика азун, ихырҳагам акакәны, Colossus аԥхьажәа аҟны Нил Фергиусон иеиԥш иҟоу авторцәа рыла. Уи игәаанагара ала, жәларбжьаратәи аизыҟазаашьақәа рсубиектқәа ҩ-стимул заҵәык анырра рырҭозар ауп – аекономикатәии арратәии асанкциақәа.

Лассы-лассы иҟалоит иԥшқоу амчреи егьырҭ афакторқәеи рыхҟьа-ԥҟьақәа реиҩдыраара аныуадаҩу. Ҿырԥштәыс иаагозар, Дженис Маттерн (Janice Bially Mattern) ишьақәирӷәӷәоит, Џьорџь Буш иҳәамҭа ахархәара «шәара шәҳадгылоит, мамзаргьы шәаҳҿагылоит» («вы с нами или против нас») ишаанагоз иԥшқоу амчра ахархәара, избанзар уи иаҵанакуамызт шәарҭара бааԥсык. Аха аӡәырҩы уи авторцәа иаартым ашәарҭара адырбалоит, избанзар ишиашоу аекономикатәи арратәи асанкциақәа аҳәамҭа «ҳара шәаҳҿагылоит» («против нас») аҟны ианыԥшуеит ҳәа агәаанагара рымоуп.

Алитература

Soft Power: The Means to Success in World Politics pp31
Tao De Jing: Moral Intelligence, Chapter 78
Ваплер В. Я., Гронская Н. Э., Гусев А. С., Коршунов Д. С., Макарычев А. С., Солнцев А. В.Идея империи и «мягкая сила»: мировой опыт и российские перспективы, Научный вестник Уральской академии государственной службы: политология, экономика, социология, право, 2010, вып.1

Азхьарԥшқәа

[1] Архив ҟаҵан 2020-11-24 азы Wayback Machine аҟны.
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8] Архив ҟаҵан 2022-04-12 азы Wayback Machine аҟны.
[9]