Фанон, Франц

Фанон, Франц
Фанон, Франц
	Frantz Fanon
Аира	ԥхынгәымза 20, 1925 ш. ; Фор-де-Франс
Аԥсра	ԥхынҷкәынмза 6, 1961 ш. ; Бетесда
Аԥсра зыхҟьаз	лейкоз
Аԥсыжра аҭыԥ	Aïn Kerma
Аусура	ашәҟәыҩҩы,; афилософ,; психиатр,; эссеист,; социолог,; аполитик
Абызшәақәа	Афранцыз бызшәа
Атәылауаҩра	Франциа
Алма-матер	Лионский университет,; Университет Лион 3
Magnum opus	The Wretched of the Earth,; A Dying Colonialism,; Чёрная кожа, белые маски
Ахаҵа/Аԥҳәыс	Josie Fanon
Ахәыҷқәа	Mireille Fanon Mendès-France
	Инырит
	Commons Фанон, Франц

Франц Фанон (ԥхынгәымза 20, 1925 ш., Фор-де-Франс, Мартиника — ԥхынҷкәынмза 6, 1961 ш., ЕАА) – францыз бызшәала ицәажәоз вест-индиатәи револиуционеруп, социалтә философуп, психоаналитикуп. Ахԥатәи адунеи атәылақәа аколониа рхыхразы ареволиуциатә қәԥара аиҿкаара ҿыцқәа ридеиатә гәышьҭыхцәеи атеоретикцәеи дыруаӡәкуп.

Анысмҩа

Франц Фанон – францыз бызшәала ицәажәоз вест-индиатәи револиуционеруп, социалтә философуп, психоаналитикуп. Ахԥатәи адунеи атәылақәа аколониа рхыхразы ареволиуциатә қәԥара аиҿкаара ҿыцқәа ридеиатә гәышьҭыхцәеи атеоретикцәеи дыруаӡәкуп.

Франц Фанон диит Франциа иаҵанакуаз адгьылбжьаха Мартиника Карибтәи амшын аҟны. Иара дырхылҵшьҭроуп милаҭла еилаԥсоу аҭаацәара: иаб – африкатәи атәцәа дырхылҵшьҭроуп, иан – ганкахьала Страсбургтәуп, Ельзас иаҵанакуа. Мартиника адгьылбжьахаҿы зегьы иреиӷьыз аҵаратә усҳәарҭаҿы аҵара иҵон, Lycée Schoelcher, уаҟа рҵаҩыс диман еицырдыруаз апоет Еме Сезер.

Аҩбатәи адунеитә еибашьра

Аколониалтә ҿагыларазы Фанон игәаанагара шьақәырӷәӷәахеит Аҩбатәи адунеитә еибашьра ашықәсқәа раан. Анемеццәа Франциа ианақәла, 1940 шықәсазы Мартиника анхарҭақәа рҿы иҩназ авишисттә архәҭақәа амшынтә блокада иҭакхеит; ари аҩыза аҭагылазаашьаҟны лассы-лассы афранцыз солдаҭцәа рганахьала арасистә принципқәа рхы иархәаны ақәымчрақәа ҟарҵо иалагеит. Жәаа шықәса зхыҵуаз Фанон, аколониалтә расизм иреицәаз аформақәа зыблала избаз, адгьылбжьаха аҟынтәи дыбналеит британиатәи Доминикаҟа, уаҟа дрылалеит зхы иақәиҭу Франциа архәҭақәа. Убра иоуз аԥышәала анаҩс далалеит франциатәи ар реилазаара, дагьалахәын Франциа ахақәиҭтәра, хаҭала Ельзас имҩаԥысуаз аиҿахысрақәа. 1944 шықәсазы иоуз ахәра ӷәӷәа анаҩс ианашьан амедал Арратә џьар (Croix de Guerre). Аха Реин ианыр ашьҭахь Фанон дызлаз аполк «рыцқьан» арасатә еилыхрала: зцәа еиқәаҵәаз асолдаҭцәа зегьы, Францгьы убрахь дналаҵаны, шьҭахьҟа Тулонҟа идәықәҵан.

Франциа

1945 шықәсазы Фанон дхынҳәуеит Мартиникаҟа, аха абакалавриат аныхиркәша наунагӡа уантәи дцеит. Адгьылбжьахаҿы даныҟаз, Мартиника ахьӡала, Франциа Акоммунисттә партиа акандидат иаҳасабала Амилаҭтә еизара актәи ааԥхьарахь иқәгылаз имҩақәҵаҩы, иҩыза Еме Сезер иалхратә кампаниа активла ихы алаирхәт. Франциа даннеи, Фанон Лионтәи ауниверситет далгеит, уаҟа иара амедицинеи аԥсихологиеи иҵон, иара убас дырҭаауан афилософиеи, алитературеи, адраматургиеи ртеориақәа рзы алекциақәа. Аԥсихиатр идиплом иманы 1951 шықәсазы, Фанон Франсуа де Тосквилль инапхгарала азыҟаҵарақәа мҩаԥигон, изанааҭ ала аусурагьы далагеит.

1952 шықәсазы Фанон иҭижьит раԥхьатәи ишәҟәы «Черная кожа, белые маски». Уаҟа анализ рызун зцәа еиқәаҵәоу рколониалтә хьыԥшра иҽеим аԥсихологиатә хҟьаԥҟьақәа. Ари ашәҟәы, аханатә анапҩыра доктортә диссертациан, Фанон уи аҟны, Лионтәи ауниверситет аҟны аԥсихиатриеи амедицинеи анҭиҵаауаз иԥылоз арасизм аҭак ҟаиҵон. Адиссертациа мап анацәырк, Фанон иӡбеит уи шәҟәны икьыԥхьырц. Афилософиа адоктор иҩаӡара аиуразы диссертациак азирхиеит, даҽа темак ала. Афилософ Френсис Дженсон Фанон инапҩыра даԥхьан, ахьӡ ҿыц аиҭарц иабжьеигеит, иара иоуп аепилоггьы зҩыз. Дженсон Париж ашәҟәҭыжьырҭа редактор еиҳабыс дыҟан.

Алжир

1953 шықәсазы Фанон Франциа аанижьуеит, дцоит Алжирҟа, Аҩбатәи адунеитә еибашьраан иполк нхарҭас иахьрымаз. 1953 инаркны 1956 шықәсанӡа напхгара азиуан Алжир иҟаз Блида-Жуанвиль агоспиталь аԥсихиатриатә ҟәша. Уаҟа аус адиулеит аколониалтә ԥсихопатологиа арадикалтә теориа, иара убас ацхыраара риҭон Алжир амилаҭтә хақәиҭра афронт алахәылацәа. Фанон аколониализм азхәыцраҿ мацара дзаангыломызт, уи иҭахын аҭагылазаашьа ахаҭа иԥсахыр. Иара иусура хықәкыс иамаз ақәымчра анышәара акәмызт, ақәымчра ахҟьаԥҟьақәа рыхәышәтәра акәын. Иара иԥсахит ахәышәтәшьа аметодқәа, ахәҭакахьала, ипациентцәа знысыз ркультуратә еимадарақәа рышьақәыргыларазы далагеит асоциотерапиа. Иара убас, аҵара дирҵон амедеиҳәшьцәеи аинтернааи. Алжир ахәышәтәырҭаҿ аус аниуаз Фанон аҭакԥхықәра идлеит ачымазаҩ иԥсихологиатә стресс ахәышәтәразы, афранцыз солдаҭцәеи афицарцәеи аколониалтә ҿагылара ахәаҽразы ауаа рыргәаҟра зхы иазырхәоз. Убри инаҷыданы Фанон идыргәаҟуаз алжиртәи аҿагылаҩцәа ихәышәтәлар акәын. Анаҩс, Фанон еиликааит уаҳа шилымшоз, убри аҟнытә ахәышәтәырҭа аанижьуеит. Аусура данаҟәыҵ ашьҭахь Фанон алшара иоуит Алжир ахьыԥшымраз ақәԥараҟны еиҳа ацхыраара аҭаразы.

Алжиртәи ареволиуциа ианалага анаҩс, 1954 шықәса, ноиабр мзазы Фанон иҽадикылеит ахьыԥшымразы алжиртәи аиҿкаара, 1956 шықәсазы «Воин» («El Moudjahid») аредакторс дҟалоит — Тунис иҭыҵуаз агазеҭ алжиртәи амилаҭтә хақәиҭра Афронт акьыԥхьтә ҭыжьымҭа хада. Абасала, Франц Фанон дҟалеит ФНО аидеолог хадас, ахьыԥшымразы алжиртәи ақәԥаҩцәа инарылукааша аӡәы иакәны. Уи аамҭа иалагӡаны, иара атәыла аҩныҵҟа акыр дныҟәеит, иҭиҵаауан алжираа ркультуратә, рыԥсихологиатә ԥсҭазаара.

Ааԥын, 1956 шықәсазы иҩит еицырдыруа «Аминистр-арезидент иахь ԥхьатәаразы ашәҟәы», уаҟа шьаҭанкыла мап ацәикит ифранцызтә ассимилиациатә ааӡареи аҵарадырреи. Уи иалҵшәаны 1957 шықәса, ианвар мзазы Блида иҟаз агоспиталь аркын, Фанон франциатәи амчрақәа Алжир далырцеит. Иара Франциаҟа дхынҳәыр акәхеит, уаантәи маӡала Тунисҟа дцеит. 1960 шықәсазы Алжир аамҭалатәи анапхгаҩы Аҳмед Бен Белла Фанон ареспублика Гана ацҳаражәҳәаҩыс дҟаиҵеит. Цҳаражәҳәаҩык иаҳасабала иара дырҭаауан Аккра, Конакри, Аддис-Абеба, Леопольдвил, Каир, Триполи имҩаԥысуаз аконференциақәа. Ари аамҭазы иаԥиҵаз аҩымҭақәа еизгоуп иԥсҭазаара даналҵ ашьҭахь иҭыҵыз ашәҟәаҿы. Уаҟа Фанон иааиртуеит аибашьра атактикатә стратегиақәа: ахқәа руак аҿы иара далацәажәоит аибашьразы аладатәи афронт шаарттәу.

Аԥсра

Ахԥатәи афронт аартразы Сахара дахысны иныҟәараан Фанон алеикемиа изцәырҵит. Тунистәи аспециалистцәа иҟарҵаз абжьгарала иара Асовет Еидгылахь даахьан аҽыхәышәтәразы. СССР данаҭаа ашьҭахь ичымазара маҷк ихьаҵит, уи иалнаршеит иполитикатә уасиаҭ ахыркәшара – еицырдыруа ишәҟәы «Проклятьем заклеймённые» («Les damnés de la terre». Аиарҭа дамахаанӡа, Франц Фанон Гардимао, тунис-алжиртәи аҳәааҿы амилаҭтә хақәиҭра ар афицарцәа алекциақәа дырзаԥхьон. Аҵыхәтәантәи ивизит мҩаԥигеит Римҟа, Жан-Поль Сартр иахь, игәабзиара анеиҭашәа Америкаҟа дцеит. Франц Фанон иԥсҭазаара далҵит 1961 шықәса, декабр фба рзы Вашингтон акалҭ аҿы (Колумбиа аокруг) Бетесд, Ибрагим Фанон ихьӡ шихыз. Иара анышә дамардеит Алжир мрагыларатәи ахәҭаҿы.

Иаԥҵамҭақәа

1952 шықәсазы, Фанон иҭижьыз ашәҟәы «Чёрная кожа, белые маски» аҟны ӷәӷәала иаҿаԥиҽуеит арасизми аколониализми. Уи ахқәа руак аҿы иҳәоит шаҟа анырра ӷәӷәа инаҭаз, зцәа шкәакәоу афранцыз хәыҷы иан ианлызҿиҭуа: «Мама, бихәаԥш, анегр!» Аха Фанон ари аҭагылазаашьа даиааины, иҭахуп еиликаарц адунеи зегь аҟны аколониализм афеномен. Иара убри ашәҟәы аҵыхәтәантәи ахаҿы иара дазааҭгылоит «амалуаҩи атәи» еицырдыруа аконцепциа Гегель «Феноменологии Духа» аҟынтәи.

Фанон изы Алжир аколонизаторцәа рыҟазаара ҵаҵӷәыс иаман арратә мчра. «Ари амчра аҿагылара амчратә ҟазшьа амазароуп, избанзар убри абызшәа мацаралоуп аколонизатор дызлацәажәо. Абасала, амчратә ҿагылара – ари ихымԥадатәу аколонистцәа аколонизациа зызу ирыдырҳәало акоуп», – абас иҩуеит ишәҟәы «Проклятые с Земли» аҟны.

Иԥсҭазаара иалҵра егьагымкәа, 1961 шықәсазы, акьыԥхь абеит «Проклятьем заклеймённые» захьӡыз ишәҟәы. Франциа зкьыԥхьра азин ыҟамыз ари ашәҟәы иабзоураны, Фанон аоппозициатә интеллектуалцәа рыхдырраҿы аԥааимбар иҭыԥ ааникылеит.

Ажәлар рыргәаҟра аҭакс ареволиуциатә қәымчра ашәа азҳәо, Фанон анырра ӷәӷәа ҟаиҵеит Африкеи Латинтәи Америкеи рмилаҭ-хақәиҭратә еиҿкаараҟны еиԥш, мраҭашәаратәи атәылақәа ррадикалтә еиҿкаарақәа рҿгьы. Иԥсҭазаара даналҵ ашьҭахь иҭыжьын Фанон аҵыхәтәантәи иҩымҭа кьаҿқәа рыла ишьақәгылаз ашәҟәы-аизга — «К африканской революции». Фанон ари ашәҟәаҿы, егьырҭ инарываргыланы, арратә стратегны ихы ааирԥшит. Фанон ихшыҩҵакқәа аҿиара риҭеит Паулу Фреире. Иидеиақәа ирыцызҵо ҳәа рхы рыԥхьаӡон Апантера еиқәаҵәақәа.

Аколониализм апроблема – ари ауаҩытәыҩса иҟазшьа аҷыдарақәа иреиуоу аԥсымҭәра апроблема ауп. Афранцыз философ Жан-Поль Сартр, ихаҭа антиколониалтә позициа ааникылон, аколонизаторцәа рахь дшаҵанакуазгьы, иара даԥхьеит Фанон иԥсра шааигәахоз шидыруаз, иԥсҭазаара аҵыхәтәантәи жәамчыбжь ирылагӡан ииҩыз ашәҟәы. Уи ишьақәнарӷәӷәон ақәымчра шыҟаз. Франц инаҵшьны иазгәеиҭоит рыцҳара дуны ишыҟоу ананамгацәа рзыҟазаашьа, зегьы ззеиԥшу аколонизаторцәа рзы ақәымчра иаҭаху акәны иахьахәаԥшуа. Дара рыԥсҭазаара акагьы иаԥсаӡам, аколонизаторцәа рыԥсра иадкылан уахәаԥшуазар.

Зыԥсы зхыҵуа аколониализм

«Зыԥсы зхыҵуа аколониализм» — ари Фанон ихшыҩырҵагоу иажәабжь ауп, уаҟа иаарԥшуп Алжиртәи ареволиуциа аан Алжир ажәлар шәышықәсалатәи ркультуратә модельқәа ԥсахны ажәытәӡатәи ркультуратә қьабзқәа жәпакы шрыдыркылаз, дара рколониалтә ргәаҟыҩцәа акыраамҭа ирхыччон урҭ ипримитивтәуп ҳәа. Ари ашәҟәы даара аҵакы ӷәӷәоуп: уаԥхьар – еилукаауеит Фанон изиҳәо аколонизациа зызу ауаа рзы «атапанча амазаара – ари уԥсра аҵакы аҭаразы шансзаҵәуп» ҳәа. Зегь реиҳа анырра ҟазҵаз астатиақәа иреиуоу «Иаарту Алжир» аагоуп, иара убас, абри ашәҟәы аҟынтә. Уи иаанагоит аимпериализм амчра акаҳара, иагьаанарԥшуеит ауаа ассимилиациа иацәцарц азы аколонизациа иаҿагыланы ишықәԥо.