«Ииаҵәоу аполитика» аревизиақәа рыбжьара аиԥшымзаара
Содержимое удалено Содержимое добавлено
Новая страница: «{{In use|~~~}} Ииаҵәоу аполитика — ари политикатә идеологиоуп, иара ззырхоу зекологиа ҭышәынт...» |
Нет описания правки |
||
Ацәаҳәа 1:
'''Ииаҵәоу аполитика''' — ари политикатә идеологиоуп, иара ззырхоу зекологиа ҭышәынтәалоу аилазаара
▲Ииаҵәоу аполитика — ари политикатә идеологиоуп, иара ззырхоу зекологиа ҭышәынтәалоу аилазаара аҧҵара ауп. Ииаҵәоу аполитика апринцип хадақәа иреиуоуп енваиронментализм, ақәымчымра, асоциалтә иашареи жәлар рдемократиеи. Ас еиҧш аполитика ашьақәгылара иалагеит 1970-тәи ашықәсқәа рзы, иахьатәи аамҭазы «аиаҵәақәа» рхатәы партиақәа аҧырҵеит акыр адунеи атәылақәа рҟны, ралхыҩцәа рыбжьара даара ақәҿиарақәа рыманы иҟоуп.
==Апринцип хадақәа==▼
Британиатәи аиаҵәақәа ирылоу Дерек Уолл (
▲Апринцип хадақәа
▲Британиатәи аиаҵәақәа ирылоу Дерек Уолл (англ. Derek Wall) игәаанагара ала, дара рпартиа иалнакаауеит ихадароу ҧшь-хырхарҭак, урҭ рыдыркылахьан 1979—1980-тәи ашықәсқәа рзы Ииаҵәоу анемеццәа рпартиа алахәылацәа.
▲• аекологиа;
▲• асоциалтә иашара;
▲• жәлар рдемократиа;
▲• ақәымчымра.
1984 шықәса рзы Еиду Америкатәи Аштатқәа рҟны арҭ ахырхарҭақәа ырҭбаан ихадароу аҵакы змоу даҽа жәа-хырхарҭак рыла, хыхь иаагоу рнаҩс, уахь иалалеит:
*ԥхьаҟатәи аԥеиԥш азхьаԥшра.
2001 шықәса рзы, Аглобалтә иаҵәақәа анцәырҵ, Аглобалтә иаҵәақәа Рхартиа даҽа ф- принципк аланагалеит:
==Ииаҵәоу аполитика==
Аполитикатә термин «ииаҵәоу» Германиа ицәырҵит (нем. Grün) 1970-тәи ашықәсқәа рзы, аекологиа ахырхарҭа змаз апартиақәа ралианс иабзоураны. Альтернативтә хьӡны Европа иара убасгьы рхы иадырхәон атермин «аполитикатә екологиа», аха анаҩс уи аполитикатә ҵакы ацәыӡит, анаукатә хырхарҭа мацара аанаго иалагеит.
Ииаҵәоу аполитика адгылаҩцәа акыр аидеиақәа еицеиҩыршоит, урҭ, ҳәарада, зегьы аекологиа, иааҳакәыршаны иҟоу аҧсабара, енваироментализм, афеминизм, апофицизм реиҧш иҟоу аилыркаақәа роуп. Жәлар рымчреи аекологиеи рызҵаарақәа рнаҩс, ииаҵәоу аполитика ауаажәларратә хақәиҭра, асоциалтә иашара, ақәымчымра, иналак-аалакны алокализм уҳәа реиҧш иҟоу азҵаарақәагьы ирызхьаҧшуеит, аха иааизакны апрогрессивизм иазааиуеит. ▼
Уи иалнаршоит аиаҵәақәа рпартиа арымаратәи аидеологиа адгылаҩцәа рыдыҧхьалара. Аиаҵәақәа рполитика, иара убасгьы, егьырҭ аекологиатә партиақәа ридеологиақәеи иареи аимадара рыбжьоуп, уахь иаҵанакуеит аекосоциализм, аекоанархизм, аекофеминизм. Ус шакәугьы, арҭ аполитикатә еилкаарақәа аиаҵәақәа рпартиа адкыларазы еиуеиҧшым агәаанагарақәа аҭыҧ рымоуп. Аиаҵәақәа рполитика арымаратәи идеологиак аҳасаб ала аҿиара аиуа ианалага инаркны ицәырҵуа иалагеит арыҕьаратәиқәа рыбжьара антиподқәа. Дара, иааизакны иуҳәозар, еиҿагылоз аполитикатә дунеихәаҧшышьақәа шрымазгьы, арҭ аҵысрақәа ируасхырхеит, аиаҵәатә консерватизм, аекокапитализм, аекофашизм, иара убасгьы аекологиатә идеиақәа. ▼
▲Ииаҵәоу аполитика адгылаҩцәа акыр аидеиақәа еицеиҩыршоит, урҭ, ҳәарада, зегьы аекологиа, иааҳакәыршаны иҟоу
Аилыркаара▼
▲Уи иалнаршоит аиаҵәақәа рпартиа арымаратәи аидеологиа адгылаҩцәа
«Ииаҵәоу» апартиақәеи «аиаҵәақәа» рпартиеи рыбжьара аиҧшымзаарақәа ыҟоуп. Иарбан партиазаалакгьы, фракциазаалакгьы, мамзаргьы политикак «ииаҵәақәоу» ҳәа иазгәаҭазар рыӡбахә ҳәатәуп аекологиатә мзызқәа. ▼
Даҽа ганкахьала уахәаҧшуазар, формалла иаҧҵоу аиаҵәақәа рпартиа иаку, ирзеиҧшу идеологиак иқәныҟәозар алшоит, уи иаанагом иааҳакәыршаны иҟоу аҧсабара мацара ауп ҳәа уахь иаҵанакуа, уахь иаҵанакыр ауеит егьырҭ ауадаҩрақәагьы — асоциалтә иашамра, аколлегиалтә ӡбамҭа адкылара, апоцифизм. ▼
▲==Аилыркаара==
Аиаҵәақәа ргәаанагара ала, арҭ азҵаарақәа дара рыҧсабаратә хылҵшьҭрала еидҳәалоуп, урҭ адунеи зегь аҟны аҭынчра иашьаҭоуп. Хыхь зыӡбахә ҳәоу азы еицырдыруа акоуп ихадароу ҧшь-хырхарҭак, урҭ рыдыркылахьан 1979—1980-тәи ашықәсқәа рзы Ииаҵәоу анемеццәа рпартиа абзоурала. Аиаҵәақәа рыглобалтә хартиа анапхгараҭаратә принципқәа фба, урҭ иреиуоуп: аекологиатә ҟәыҕара, асоциалтә иашара зҵазкуа, адемократиа иалахәу, ақәымчымра, иҭышәынтәалоу аҿиара, насгьы аиҧшымзаара ҳаҭыр ақәызҵо роуп. ▼
▲
▲Даҽа ганкахьала
▲Аиаҵәақәа ргәаанагара ала, арҭ азҵаарақәа дара
==«Аиаҵәақәа» рпартиақәа адунеи аҟны==▼
«Аиаҵәақәа» убри аҟара ахаҿырацәара рымоуп, дара
Германиа аус ауеит зегь реиҳа адунеи аҟны иаарылукаартә иҟоу «аиаҵәақәа» рпартиа. Ари апартиа акоалициатә еиҳара иалоуп, Адәныҟатәи аусқәа рминистр, мамзаргьы
▲«Аиаҵәақәа» рпартиақәа адунеи аҟны
▲«Аиаҵәақәа» убри аҟара ахаҿырацәара рымоуп, дара реиҧшымзаара иуадаҩу аҩныҵҟатәи аконфликтқәа рахь ицәырыргоит. Аполитикцәа мацара рыӡбахә ҳҳәозар, ауаажәларратә еиҿкаарақәеи, икоммерциатәыми, аҧшьгаратәи гәыҧқәа аламҵакәан, «аиаҵәақәа» рхеидкыла ҩ-ган бзиак рымоуп. Дара еиҧшымзаара хадақәас ирымоу, рыхәҭак аполитика еиҳа иагәыланахаланы иахьыҟоу, насгьы рус хада асоциалтә иашара ашьақәыргылара иахьазку, аҩбатәи ахәҭа иаҵанакуа ракәзар, урҭ аекологиатәи, аҧсабарахьчаратәи проблемақәа еиҳа иахьрызхьаҧшуа.
▲Германиа аус ауеит зегь реиҳа адунеи аҟны иаарылукаартә иҟоу «аиаҵәақәа» рпартиа. Ари апартиа акоалициатә еиҳара иалоуп, Адәныҟатәи аусқәа рминистр, мамзаргьы Аҧсабарахьчара аминистр ари апартиа иалҵыз роуп. Арҭқәа ирыбзоураны «аиаҵәақәа» алшара рымоуп рекологиатә проектқәа раларҵәаразы, убри аан ҭынч егьырҭ аполитикатә мчрақәеи дареи реизыҟазааразы. «Аиаҵәақәа» акыр аихьӡарақәа рымоуп Финлиандиа, Франциа, Италиа, Бельгиа уҳәа реиҧш иҟоу атәылақәа рҟны — урҭ асоциал-демократцәеи дареи коалициак иалоуп. Австралиеи Еиду Америкатәи Аштатқәеи рҟынгьы аекологиатә традициақәа даара иҕәҕәоуп, аха араатәи «аиаҵәақәа» аполитикатә аренақәа рҟны иааира дуқәак рзымгеит. Иҳәатәуп убасгьы, «аиаҵәақәа» реихьӡарақәа шрыдҳәалоу дара ридеиақәа мраҭашәаратәи атәылақәа рекономика анырра ҕәҕәа ахьарҭаз. Дара ирыбзоураны афымцахьчаратә ргылара аиндустриа аира алыршан, еиуеиҧшым аалыҵқәа аҧсҭазаара ҿыц еиҭарыҭан, абылтәы, афымца уҳәа раҧҵаразы аиндустриақәа аҧҵан.
«Аиаҵәақәа» ирыбзоуроуп зекологиа цқьоу аалыҵқәа рҭыжьра, иаҳҳәозар, Германиа ишьақәыргылаз аекологиатә нормақәа ршәагаа ашьақәыргылара иабзоураны анемец қалақьқәа рҟны аҳауа еиҳа ицқьахеит, ауаажәларратә транспорт арныҟәара иабзоураны апробкақәа маҷхеит.
Аиаҵәақәа рполитикатә партиақәа ааҧхьара ҟарҵоит асоциалтә еиҭакрақәа рымҩаҧгаразы, аҧсабаратә ресурсқәа цәгьашақә рхархәара аанкыларазы. Ас еиҧш ааҧхьара ҟазҵо рахь иаҵанакуеит иҳәынҭқарратәым аиҿкаара Гринпис еиҧш иҟоуи, егьырҭ аиаҵәақәа рпартиақәеи: ▼
Аполитика аҟны ииаҵәоу аҧшшәы аҵакы▼
Мысра аиаҵәа, мамзаргьы ашьацҧшшәы аҭоурыхтә ҵакы амоуп, Византиатәи аимпериа ахаан аахыс, иара аҧсҭазаара, аҿиара, аизҳара, ахақәиҭра уҳәа ирыҧшшәны иҧхьаӡан, аамҭак анаҩс апартиа «Мысразегьтәи асоциалисттә ҵысра» иаҧшшәхеит. Убриаан иазгәаҭатәуп ари аҧшшәы адунеи зегьы аҟны анеитралитети аҭынчреи уҳәа рыҧшшәны ишырыҧхьаӡо. Ҿырҧштәыс иаагозар, «ацәаҳәа иаҵәа» Кипри Беирути, аҩажәатәи ашәышықәса 60-тәии 90-тәии ашықәсқәа рзтәи атерминалогиа ала анеитралтә цәаҳәа аанагон. Иахьа акәзар, «аиаҵәақәа» анырҳәо ари, зегь раҧхьа иргыланы, ауаҩы ихаҿы иааиуа аекологиатә ҵысрақәеи апартиақәеи роуп, даҽакала иуҳәозар, ашьацҧшшәы — аҧсҭазаара, насгьы агармониатә ҿиара иаҧшшәны иҧхьаӡоуп. ▼
▲Аиаҵәақәа рполитикатә партиақәа
▲Мысра аиаҵәа, мамзаргьы
==«Аиаҵәа» аидеиа==▼
Ирҳәоит аҿара иаҵәоуп ҳәа. Ари аҭагылазаашьа аҟны ас
Арҭ ашықәсқәа рзы Германиа аҿар активла рабшьҭрақәа акритика рзыруан, афашизм аҿаасҭарақәа
«Аиаҵәақәа» рпартиа
Анемеццәа роуп «аиаҵәақәа» рпринцип хадақәа
Аҵыхәтәантәи ажәеицааира дарбанызаалак даршәар алшоит, аха аусқәа ус иҟам, апартисипативтә демократиа ҳәа
Аамҭак анаҩс, «аиаҵәақәа» егьырҭ атәылақәа рҟны ари асиа хадырҭәааит абас
Ишыҟазаалак, «аиаҵәақәа» рҵысра азы аҭҵааҩцәа гәаанагарак иазааит, дара идеологиатә базак рымам. «Аиаҵәақәа» ирҳәо аидеиақәа ракәзар, еиҳа ииашан ицәаҩашәоу принципқәоуп ҳәа рызҳәара, абра иазгәаҭатәуп урҭ апринципқәа
==Гринпис==
1971 шықәса рзы ирацәаҩымыз активистцәақәак
Гринпис акоммерциатә еилазаарақәеи аиҳабыреи
Гринпис аус рыцнауеит атәылақәа реиҳабыреи жәларбжьаратәи аҳәынҭқаррабжьаратә еиҿкаарақәеи (ООН, ЕС, ЕАЭС). Ари аиҿкаара Урыстәылатәи аҟәша адиректор, Урыстәылатәи Афедерациа Ахада иҟны
▲«Аиаҵәа» аидеиа
▲Ирҳәоит аҿара иаҵәоуп ҳәа. Ари аҭагылазаашьа аҟны ас еиҧш ажәеицааира даара ианаалоит. Уи зыхҟьо «аиаҵәақәа» апрогрессивтә ҿар иахьрылҵыз ауп. Урҭ рпрограммақәеи русқәеи, еиҳаракгьы ҿыц аҧшьгарақәа раан, 60-тәи ашықәсқәа рзы абунтартә ҟазшьа рнубаалон.
▲Арҭ ашықәсқәа рзы Германиа аҿар активла рабшьҭрақәа акритика рзыруан, афашизм аҿаасҭарақәа ахьаҧдмырҟәҟәааз азы, аибашьра ашьҭахьгьы дара «Ахҧатәи ареих аимшьҭра» изацәцомызт. Ари ахырхарҭаҟны иалкаахаз анемец студентцәа рсоциалисттә Хеилак аҧхьагылас дыҟан Руди Дучке, иара иакәхеит анаҩсан «аиаҵәақәа» рпартиа аҧҵаҩысгьы иҟалаз. Иџьашьатәӡам ари апартиа «анти» шацыз: анти-идеологиатә, анти-тоталитартә, џьара-џьара анти-партиатә.
▲«Аиаҵәақәа» рпартиа аҧҵара ала, аполитикатә система аҟны иалкаан, арымарахьтәиқәа — «аџьа», арыҕьарахьтәиқәа — «акапитал» ҳәа, уи ала авектор ҿыц, аҵак ҿыц цәырҵит. Уи шьақәзыргылоз идеиа хадахеит ачҳара.
▲Анемеццәа роуп «аиаҵәақәа» рпринцип хадақәа раҧхьаӡа акәны иалызкааз. Уи иахьӡын «Четыре столпа Зеленой партии». Аекологиа, аекологиатә ҟәыҕара, арҭқәа «аиаҵәақәа» рполитикатә программа ахәҭақәак ракәын. Уи анаҩсгьы, апартиа иаҵанакуан асоциалтә иашара, ақәымчымра, аҭынч ргылара, аглобалтә шәарҭадара аҧызҵоз, насгьы апартисипативтә демократиа.
▲Аҵыхәтәантәи ажәеицааира дарбанызаалак даршәар алшоит, аха аусқәа ус иҟам, апартисипативтә демократиа ҳәа иҧхьаӡоуп «атәылауаа зегьы рдунеихәаҧшышьа аарҧшра ахьрылшо, насгьы аекологиатә, аекономикатә, асоциалтә, аполитикатә, дара рыҧсҭазаара иахьыҧшу аӡбамҭақәа рыдкылара».
▲Аамҭак анаҩс, «аиаҵәақәа» егьырҭ атәылақәа рҟны ари асиа хадырҭәааит абас еиҧш иҟоу аилыркаарақәа рыла, аҭышәынтәалара, мамзаргьы иҭышәынтәалоу аҿиара, аиҧшымзаара, аҳаҭырқәҵара. Арҭ апринципқәа «аҧсабара ахаҭа ҳамҭас иҟанаҵаз», аӡәы зынӡа иҧсабаратәым ҳәагьы иҧхьаӡар алшоит. Избанзар, урҭ ргәаанагара ала, ақәымчрада аҧсабара ухахьы иузаагом, апартисипативтә демократиа акәзар, уи аҵакы абнатә ҧстәқәа зынӡагьы ирзеилкаауам. Егьа ус акәзаргьы, аҧсабара даара еиҷаҳарала азныҟәара — «аиаҵәақәа» иузрымхуам.
▲Ишыҟазаалак, «аиаҵәақәа» рҵысра азы аҭҵааҩцәа гәаанагарак иазааит, дара идеологиатә базак рымам. «Аиаҵәақәа» ирҳәо аидеиақәа ракәзар, еиҳа ииашан ицәаҩашәоу принципқәоуп ҳәа рызҳәара, абра иазгәаҭатәуп урҭ апринципқәа хыҧхьаӡара рацәала ауаа ишрыцеиҩыршо.
==Гринпис аофисқәа адунеи аҟны==
Гринпис амилаҭтә офисқәа аартуп адунеи 43 тәыла рҟны, дара аӡәы
▲1971 шықәса рзы ирацәаҩымыз активистцәақәак ргәыҧ, адунеи еибашьрадеи қәымчрадеи аҟазаара згәы азыҳәоз, идуцәамыз аҧсыӡкыга аҕба ала канадатәи ақалақь Ванкувер аҟынтәи ӡсара ицеит. Аибашьра иаҿагылоз аҵысра активистцәа, анаҩс Greenpeace аҧҵаҩцәас иҟалаз, агәра ргон, ирацәаҩымкәан ауаа ишрылшо рпланета азын акыр ихәарҭоу аусқәа рыҟаҵара. Аҧхьаҟа ус иагьыҟалеит. Иахьа Гринпис аофисқәа ыҟоуп Мрагыларатәи Азиа, Латинтәи Америка, Европа, Аҩадатәи Америка, Африка, Австралиеи Океаниеи, урҭ ирыбзоураны Гринпис иалоу ирылшоит аглобалтә ҳаракыра аҟны адунеитә проблемақәа рыӡбара.
▲Гринпис акоммерциатә еилазаарақәеи аиҳабыреи ирхьыҧшым, иара иамам еснагьтәи аҩызцәа, мамзаргьы аҕацәа. Гринписаа апланета аресурсқәа рхархәаразы ирыҧшаауеит, насгьы иҭарыҩуеит, иркьыҧхьуеит аексперттә информациа. Гринпис анаукатә центр аҧҵоуп ақалақь Ексетер (Британиа Ду) иҟоу ауниверситет аҟны, насгьы анаука-ҭҵааратә дгылара рзыҟанаҵоит адунеи зегьы аҟнытә апроектқәа.
▲Гринпис аус рыцнауеит атәылақәа реиҳабыреи жәларбжьаратәи аҳәынҭқаррабжьаратә еиҿкаарақәеи (ООН, ЕС, ЕАЭС). Ари аиҿкаара Урыстәылатәи аҟәша адиректор, Урыстәылатәи Афедерациа Ахада иҟны иаҧҵоу ауаҩы изинқәа рыхьчаразы Ахеилак далоуп.
Ари алагер хәышықәса уа иҟан, 1991 шықәса рзы ихыркәшан, 39 тәыла ҩынҩажәи жәаба шықәса ҿҳәарас иаҭаны ари аконтинент аҟны амаденқәа
▲Гринпис амилаҭтә офисқәа аартуп адунеи 43 тәыла рҟны, дара аӡәы ихьыҧшым, аус руеит рмилаҭтә проектқәа рынагӡаразы. Ас еиҧш аҟәшақәа напхгаҩцәас анагӡаратә директорцәа рымоуп. Иаку аполитика, насгьы жәларбжьаратәи апроектқәа рыстратегиа, есышықәсатәи анагӡаратә директорцәа злахәу Гринпис аиҧылараҿы ирылацәажәоит.
▲Еиуеиҧшым апериодқәа рзы Гринпис еиуеиҧшым апроблемақәа ҭнаҵаауан, урҭ ауаажәларра азхьаҧшыртә иҟанаҵон. Иаҳҳәозар, аиадертә ҧышәарақәа ирҿагылаз акомпаниа 25 шықәса имҩаҧысуан, 1971 шықәса инаркны 1996 шықәсанӡа, иагьхыркәшан Аиқәышаҳаҭра анапаҵаҩра ала, уи иазгәанаҭон аиадертә ҧышәарақәа раанкылара. Антарктика ааглыхратә хархәара аҟнытә ахьчаразы Гринпис алахәылацәа иҵааршәыз ацәҳәыраҿы алагер аҧырҵеит.
▲Ари алагер хәышықәса уа иҟан, 1991 шықәса рзы ихыркәшан, 39 тәыла ҩынҩажәи жәаба шықәса ҿҳәарас иаҭаны ари аконтинент аҟны амаденқәа рыҧшаара мап ацәкразы адгылара анарҭа. Антарктика аҵакырадгьыл аӡәгьы итәымкәа иаанхеит, иара ауаатәыҩса зегьы ирмазарахеит.
Гринпис 25 шықәсатәи аусуреи ацхыраареи ирыбзоураны Урыстәыла иаҧҵан аҳәырҧссаррақәа 2, амилаҭтә паркқәа 4, 8 ҵакырадгьылк ИУНЕСКО Адунеизегьтәи аҧсабаратә имшьҭра астатус рыҭан. Гринпис егьырҭ акоммерциатә еиҿкаарақәеи ирыбзоураны аӡиа Баикал зырхәашьуаз ацеллиулоза-қьаадтә комбинат аусура аанкылан, Кавказтәи аҳәырҧссарра аҧсабара лыҧшаах иаҧырхагаз, Шәача аолимпиатә обиектқәа рыргылара аанкылан.▼
Greenpeace хылаҧшра анаҭоит аҧсабарахьчаратә закәанқәа иахәҭоу аҵакырадгьылқәа рыхьчара иазықәҧалартә аҟаҵара, изныкымкәагьы ари азакәан аиҭакрақәа алагалара аҧдырҟәҟәаахьеит, избанзар ус еиҧш аиҭакрақәа аҧсабара ахьчара дырҧсыҽыр алшон. Гринпис ихацнаркыз апроект ала аусура хнаркәшоит иззыҧшу алҵшәақәа ианрызнеилак, мамзаргьы иҟоу апроблема ауаажәларра рҟынӡа ианнаргалак, уи аӡбаразы ауаа анеидгылалак.▼
Уажәы Гринпис аусура даҽа ихадоу ҩ-уск ирзырхоуп – аклимат аҧсахреи абиоеилазаара рацәа аиқәырхареи.▼
Гринпис шьақәгылоуп атәылауааи ахатәы хаҿқәа ргәыҳалалратә фондқәеи рлагалақәа рыла, иара аҳәынҭқарратәи акоммерциатәи еилазаарақәа, аполитикатә партиақәа рҟнытә аҧарақәа аднакылом. Иара убасгьы, Гринпис ахықәкы азнеиразы изакәызаалак ақәымчра аформақәа ахархәара рынаҭом. ▼
▲Гринпис 25 шықәсатәи аусуреи ацхыраареи ирыбзоураны Урыстәыла
▲Greenpeace
▲Уажәы Гринпис аусура даҽа ихадоу ҩ-уск ирзырхоуп – аклимат
▲Гринпис шьақәгылоуп атәылауааи ахатәы хаҿқәа ргәыҳалалратә фондқәеи рлагалақәа рыла, иара аҳәынҭқарратәи акоммерциатәи еилазаарақәа, аполитикатә партиақәа рҟнытә
==Азхьарԥшқәа==
| |||