«Абиологиа» аревизиақәа рыбжьара аиԥшымзаара

Содержимое удалено Содержимое добавлено
Нет описания правки
Ацәаҳәа 15:
*[[афизиологиа]] (ацәеижьқәа русура)
*[[Аекологиа]] (ацәеижьқәеи изну аҭыҧи реизыҟазаашьақәа)
 
Ацәеижьқәа ыҟоуп адгьыл иқәу, анышә иҵоу, аӡы иҭоу, аҳауа иалоу. Адгьыл аҿы иҟоу аҧсҭазаара ишьақәнаргылеит абиосфера захьӡу, адгьыл ҷыдала иакәыршоу ахарҧа (абырзен бызшәала «биос» – аҧсҭазаара, «сфера» – акәымпыл). Абиосфера иаҵанакуеит ацәеижьқәа ахьыҟоу аҭыҧқәа зегьы: атмосфера ҵаҟатәи аҿыгҳара, аӡҭатәарақәа, анышә, анышә иаҵоу алитосфера хыхьтәи аҽыҭ.
 
Зыҧсы ҭоу ацәеижьқәа рыҧсҭазаара дара-дара еидҳәалоуп, рызегьы изну аҧсабара иахәҭакуп. Зыҧсы ҭоу ацәеижьқәа рхаҭақәа изну аҧсабара ианыруеит, арахь урҭ рыҟазаара аҧсабаратә цәырҵрақәа – ахьҭа, аҧхарра, ацәаакыра, алашара ирыдҳәалоуп.
 
Ацәеижьқәа дара-дареи аҧсабареи реиныррақәа ҭызҵаауа абиологиа аҟәша иахьӡуп аекологиа (абырзен бызшәала «ойкос» – аҩны, анхарҭа, аҧсадгьыл, «логос» – аҵара).
 
Ирацәоуп абиологиатә дырра хәарҭарас иамоу. Ауаҩы абиологиатә дыррақәа ихы иаирхәоит ақыҭанхамҩаҿы, амедицинаҿы уб. иҵ.
 
Ауаҩы есааира инапаҿы иааигоит адгьыл амалқәа, уи иԥиҟоит абнақәа, дреишәарыцоит абна илоу ашәарахқәа, аҧсаатәқәа, иҭаирбоит аӡқәа, икуеит, хыҧхьаӡара рацәала амшыни аӡқәеи ирҭоу аҧсыӡқәа. Аҧстәқәеи аҵиаақәеи ирылхны иҟаиҵоит ишәиҵо амаҭәа, ахәшәқәа. Аҧстәқәа ихы иаирхәоит ныҟәагас, еибашьыгас, хыхьчагас, рҧшӡагас. Ауаҩы ихы иаирхәарц азы иаҧиҵеит аҵиаақәеи аҧстәқәеи рыхкы ҿыцқәа. Анкьа ибнатәқәаз, иҩнатә ҧстәқәаны, мамзаргьы культуратә ҵиаақәаны иҟаиҵеит. Абиологиатә дыррақәа ихы иархәаны ауаҩы иааирыхуеит арыц, ашәыр, ауҭраҭых уб. иҵ. афатә злыҵуа аҵиаақәа.
 
Абиологиа амаҭәар аҵара шәалагоит уи аҟәша – аботаника аҵара ала. Аботаника – аҵиаақәа рҵара иазкуп. Ажәа «аботаника» абырзен бызшәа аҟынтә иаауеит – «ботане» иаанагоит аиаҵәара, аҳаскьын, аҵиаа ҳәа. Аҵиаақәа рҵара аан еилышәкаауеит урҭ ирыҧсҭазаашьоу, адәахьалеи рыҩныҵҟалеи ишеиҿартәу, рыҿиашьа, адгьыл аҿы иахьуҧыло, хәарҭарас ирылоу, иахьану аҭыҧ ишаныруа убас иҵ.
 
Аҵиаақәа иахьырзааигәоу азы урҭ ирываргыланы ишәҵоит абактериақәеи акәыкәбаақәеи. Уаҟа еилышәкаауеит абактериақәа рыхкырацәара, хәарҭараси цәгьараси ирылоу. Убас акәыкәбаақәа анышәҵо еилышәкаауеит урҭ реиҿартәышьа, ишрызҳауа, ишҿио, хәарҭарас ирылоу уб. иҵ. Аҵиаақәеи аҧстәқәеи аамҭа-аамҭала рҽеиҭаркуеит. Аҵиаақәа ааҧын ишәҭуеит, абҕьы иаҵәа ылыргоит, ҽаҩраҭагалан рыбҕьы каҧсоит, убас аҧстәқәагьы рхәыжә рҟьоит, рцәаҧшшәахәы рыҧсахуеит. Аамҭа еиҭасра иадҳәаланы аҵиаақәеи аҧстәқәеи рҽеиҭакрақәа аҵара иахьӡуп афенологиа (абырзен бызшәала – «фаино» – аҟалара, «логос» – аҵара). Аамҭала аҵиаақәа рыҽшырыҧсахуа здыруа ауаҩы ианаамҭоу длаҵоит, драшәоит, еиҭеиҳауеит, иҭеигалоит. Насгьы аҧсабара зырҧшӡо зыҧсы ҭоу аҵиаақәеи аҧстәқәеи адунеи аҿы зехьынџьара иубаратәы рхыҧхьаӡара иррацәоит, дырхылаҧшуеит.
 
Абиологиатә дыррақәа змоу ауаҩы аҧсабара бзиа ибоит, деиҷаҳауеит, дацхраауеит.
 
== Биологиатә дисциплинқәа ==