Аԥсуа бызшәа
(«Аҧсшәа» аҿынтә еиҭа ишьҭиз)
А́ԥсуа бызшәа́[1][2], аԥсшәа (аур. абхазский язык, ақырҭ. აფხაზური ენა) — Аԥсны ҳәынҭқарра бызшәас иамоуп. Ихалхно — 125 000 ҩык.
Аԥсуа бызшәа амш — жьҭаарамза 27.
Акодқәа
- ISO 639-1:ab
- ISO 639-2:abk
- ISO 639-3:abk
Аԥсуа алфавит
- Ихадароу астатиа: Аԥсуа алфавит
А а | Б б | В в | Г г | Гь гь | Гә гә | Ӷ ӷ | Ӷь ӷь | Ӷә ӷә | Д д |
Дә дә | Е е | Ж ж | Жь жь | Жә жә | З з | Ӡ ӡ | Ӡә ӡә | И и | К к |
Кь кь | Кә кә | Қ қ | Қь қь | Қә қә | Ҟ ҟ | Ҟь ҟь | Ҟә ҟә | Л л | М м |
Н н | О о | П п | Ԥ ԥ | Р р | С с | Т т | Тә тә | Ҭ ҭ | Ҭә ҭә |
У у | Ф ф | Х х | Хь хь | Хә хә | Ҳ ҳ | Ҳә ҳә | Ц ц | Цә цә | Ҵ ҵ |
Ҵә ҵә | Ч ч | Ҷ ҷ | Ҽ ҽ | Ҿ ҿ | Ш ш | Шь шь | Шә шә | Ы ы | Ҩ ҩ |
Џ џ | Џь џь | Ь ь | Ә ә |
Аграматика
- Ихадароу астатиа: Аԥсуа грамматика
Абжьыҟатә шьҭыбжьаҟәа
- [ā] аа ← [ʕ]
- [a] а
- [ə] ы
- [ø̞] ы ← [ə] ы (ажәа аԥхьа)
- [ʏ] ы ← [ɥˤʏ] ҩы ← [ɥˤə] ҩы
- [e̞] е ← [je̞] ие ← [ja] иа
- [e̞] е ← [e̞j] еи ← [aj] аи
- [i] и ← [əj] и
- [i] и ← [jə] и
- [o̞] о ← [wo̞] уо ← уа [wa] уа
- [o̞] о ← [o̞w] оу ← ау [aw] ау
- [u] у ← [əw] у / [wə] у
Аҵыбжьыҟатә шьҭыбжьаҟәа
Ақьышәнтә | Ахаԥыцшь. | Ашьҭахаԥыц. | Арԥшқара. | Ретрофлекс. | Велиар. | Увулиар. | Фарингал. | Ахәлым. | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
лас. | лаб. | лас. | лаб. | лас. | лаб. | пал. | лас. | лаб. | пал. | лас. | лаб. | фар. | лаб. + фар. | лас. | лаб. | |||||
Аԥынҵатә | [m] м | [n] н | ||||||||||||||||||
Алаӷәымынтә | ада. | [pʰ] ԥ | [tʰ] ҭ | [tʰʷ] ҭә | [kʰʲ] қь | [kʰ] қ | [kʰʷ] қә | |||||||||||||
арҵ. | [b] б | [d] д | [dʷ] дә | [ɡʲ] гь | [ɡ] г | [ɡʷ] гә | ||||||||||||||
абр. | [pʼ] п | [tʼ] т | [tʼʷ] тә | [kʼʲ] кь | [kʼ] к | [kʼʷ] кә | [qʼʲ] ҟь | [qʼ] ҟ | [qʼʷ] ҟә | [ʔ] | ||||||||||
Аффрикатқәа | ада. | [tsʰ] ц | [tʃʰ] ч | [tɕʰ] ць | [tɕʰʷ] цә | [ʈʂʰ] ҽ | ||||||||||||||
арҵ. | [dz] ӡ | [dʒ] џь | [dʑ] ӡь | [dʑʷ] ӡә | [ɖʐ] џ | |||||||||||||||
абр. | [tsʼ] ҵ | [tʃʼ] ҷ | [tɕʼ] ҵь | [tɕʼʷ] ҵә | [ʈʂʼ] ҿ | |||||||||||||||
Акылааратә | ада. | [f] ф | [s] с | [ʃ] шь | [ʃʷ] шә | [ṡ] ҫ | [ṡʷ] ҫә | [ʂ] ш | [xʲ] хь | [x] х | [xʷ] хә | [χʲ] хь | [χ] х | [χʷ] хә | [χˤ] х' | [χˤʷ] х'ә | [ħ] ҳ | [ħʷ] ҳә | ||
арҵ. | [v] в | [z] з | [ʒ] жь | [ʒʷ] жә | [ʑ] ҙ | [ʑʷ] ҙә | [ʐ] ж | [ɣʲ] ӷь | [ɣ] ӷ | [ɣʷ] ӷә | [ʁʲ] ӷь | [ʁ] ӷ | [ʁʷ] ӷә | |||||||
абр. | [fʼ] ф' | |||||||||||||||||||
Аппроксимантқәа | [l] л | [ɥˤ] ҩ | [j] и | [w] у | ||||||||||||||||
Аҵысҵысрантә | [r] р |
- Ацыбжьыҟақәа уԥылоит бзыԥтәи адиалект мцараҿ, аиеҵәа ԥшшәыла иазгәаҭо бзыԥтәи, асаӡтәи диалектқәа — аиаҵәала, абжьауатәи — ҟаԥшьыла.
- Авелиартә фрикатақәа иреиԥшхаӡом ахархәара аҭыԥ зеиԥшро ала, авелиартәи ма аувелиартәи, иахьатәи аамҭаз бзыԥтәы адиалект аҿы ахархәара амоуп афрингалтә шьҭабжьқәа /χˁ χˁʷ/.
- Ахәлымшәытә еидылара [ʔ] ицәырнагоит, актәи ахархәаратә феномен аҟынтә /q’/, аҩбатәи, иара убас иуԥылоит ажәаҿ /ʔaj/ «мап». /ɥ/ уи иахылҵуеит аҟырҟы еиҵалара /ʕʷ/, иара убас уи уаҳауеит анхарҭа ҭыԥқәакырҿ.
- Афонологиатә қәиӷәӷәара аҵакы амоуп.
Аҩышьаԥҟарақәа
Азхьарԥшқәа
Ахьарԥшқәа
- ↑ Џьонуа В. Гь., Касланӡиа В. А., «Аурыс-аԥсуа жәар» (А-Мя) / Аԥсны аҭҵаарадыррақәа ракадемиа, Д. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт, Аԥснытәи Аҳәынҭқарратә университет, ат. I, ад. 12, Аҟәа, 2016.
- ↑ Касланӡиа В. А. (аред. Џьонуа Б. Гь.), «Аԥсуа-аурыс жәар», Аԥсны аҭҵаарадыррақәа ракадемиа, Д. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт, Аԥснытәи Аҳәынҭқарратә Университет, Аҟәа, 2005