Лакрба, Миха Алеқсандр-иԥа

Миха Алықьсандр-иԥа Лакрба
Миха Алықьсандр-иԥа Лакрба
	Михайл Александрович (Ахматович) Лакрба
Ахатәы хьӡы	Михаил Ахматович Лакрба
Аира	6иул. / ажьырныҳәамза 19, 1901 ш.грег. ; Мерхеул
Аԥсра	жьҭаарамза 15, 1965 ш. ; Москва
Аусура	ашәҟәыҩҩы,; юрист,; драматург
Абызшәақәа	Аурыс бызшәа
Атәылауаҩра	Урыстәылатәи аимпериа,; Грузинская демократическая республика,; Асовет Еидгыла
Алма-матер	Грузинский технический университет

Миха Алықьсандр-иԥа Лакрба ма Миха Аҳмаҭ-иԥа Лакрба (аур. Михайл Александрович (Ахматович) Лакрба (Лакербай); ажьырныҳәамза 19, 1901 ш., Мархьаул ақыҭа, Кәыдрытәи аучастка, Аҟәатәи аокруг — жьҭаарамза 15, 1965 ш., Москва) — Аԥсуеи асоветтәи шәҟәыҩҩы, апоет, адраматург, асценарист, атеатрҭҵааҩы, ажурналист, арратә корреспондент. Аԥснытәи АССР аҟазара зҽаԥсазтәыз аусзуҩы (1961). Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду далахәын.

Абиографиа

Миха Лакрба ихәыҷреи иқәыԥшреи ашықәсқәа

Миха Аҳмаҭ-иԥа Лакрба диит Мархьаул ақыҭан, 1921 шықәса ажьырныҳәамза 19 аҽны. Миха иабацәа аамсҭцәан. Иангьы Мархьаултәын, Мина лыхьӡын, Белал Ешба иԥҳа лакәын. Аҳмаҭи Минеи фҩык ахшара рыман – хҩык аԥҳацәеи хҩык аԥацәеи.

Миха Лакрба еицырдыруа шәҟәыҩҩны дшьақәгылартә, ашәҟәҩыра амҩа дықәлартә дҟазҵаз, иԥсҭазаара убри ахырхарҭа аиуртә иҳәаақәызҵаз аҭагылазаашьақәа иоуит даныхәыҷыз инаркны. Зегь реиҳа иара ԥсабарала илаз ибаҩхатәра арҿыхара иацхрааит дахьиз аҩнаҭаҿы иоуз ааӡара зҩыда. Дахьиз, дахьааӡаз аҭаацәараҿы аҵара ду змаз ҳәа аӡәгьы дыҟамызт, аха иаби иани аҵара зыԥсаз еилыркаауан. Аҩнаҭаҿы аԥсуа традициатә ҵасқәа аҳра руан. Анеи- ааи дрыгмызт, лассы-лассы асасцәа дахьқәа рҭаауан. Ахәыҷқәа акыр ргәы ҭыганы ирааӡон.

Миха иаб Аҳмаҭ иҩнаҭаҿы Аԥсны еицырдыруа иҟаз ажәабжьҳәацәа аӡәырҩы неирҭа-ааирҭас ирыман. Миха данхәыҷыз инаркны абра иаҳауан аԥсуаа рҭоурых аҟынтә илахьеиқәҵагаз ахҭысқәа, афырхаҵаратә жәабжь ссирқәа, алакәқәа, алафқәа, ахьӡыртәрақәа, еиуеиԥшым ажәабжьқәа. Иан Минагьы ачамгәыррҳәара дазҟазан. Миха иаб иҩнаҭаҿы днанагахьан Аҷандара ақыҭантәи абаҩхатәра ду злаз аԥхьарцарҳәаҩы Жана Ачба. Миха Лакрба даныхәыҷыз инаркны абзиа дазҿлымҳан, аҵара ихшыҩ азцон, илеишәа бзиан. Ԥсабарала алахҿыхра згымыз, агәынкылара бзиа злаз даныхәыҷыз инаркны аиҳабацәа ирҳәоз ажәабжьқәа ихшыҩ рзышьҭны дырзыӡырҩуан, игәникылон.

Усҟантәи аамҭазы аҵара, ашәҟәыԥхьара, ашәҟәҩыра рыӡбахә аԥсуа жәлар иаарылаҩхьан. Қыҭақәак рҿгьы ашколқәа аадыртхьан. Аха аҵара зхәыҷқәа адзыԥхьалоз маҷҩын. Миха иани иаби, Минеи Аҳмаҭи, ракәзар, хьаҳәаԥаҳәада аҵарахьы амҩа алхра зыԥсаз еилкааны ирыман. Ҷыдалагьы заанаҵы игәарҭеит Миха агәырҵҟәыл бзиа шимаз. Убри аҟнытә иашьеиҳаб Ваниагьы иаргьы Мархьаултәи ауахәаматә школ иҭарҵеит. Аишьцәа аҩыџьагьы абра аҵара рҵон ԥшьышықәса. Аброуп Михагьы ашәҟәыԥхьара агьама ахьикызгьы. Аха рыцҳарас иҟалаз, усҟан аԥсышәала аҵара ддырҵомызт, аурысшәала мацара акәын, ақырҭшәагьы иахысуан. Михеи Ваниеи ари ашкол ишҭаз раб дыԥсуеит. Уинахыс ран Мина лоуп ахәыҷқәа зааӡоз. Миха Лакрба ибиографцәа изларыҩуа ала, Мина даара акрызлаз, адырра змаз, еиҿкааз ԥҳәысын, аԥсуа бызшәа анаҩсгьы х-бызшәак – аурысшәа, ақырҭшәа, агыршәа – лдыруан. Миха иаб иԥсра акыр ишырныԥшызгьы, ран аҷкәынцәа рҩыџьагьы Аҟәа иааганы Ашьхарыуаа рышкол иҭалҵеит.

Аҵарадырра аиура ашықәсқәа

Миха Лакрба Ашьхарыуаа рышкол дҭалеит 1913 шықәсазы. Уи даналга ашьҭахь Аҟәатәи ареалтә училишье далгеит, ақәҿиара бзиақәа иманы 1918 шықәса рзы. Ашьхарыуаа рышколи Аҟәатәи ареалтә училишьеи усҟантәи аамҭазы Аԥсны иҟаз аҵараиурҭақәа иреиӷьын. Насгьы аҩыџьарагьы аурысшәа инаваргыланы аԥсуа бызшәагьы ддырҵон. Абарҭ аҵараиурҭақәа рыҟны Миха Лакрба арҵаҩцәа бзиақәа иман, аҩызцәа бзиақәагьы ирҳаит. Абра аҵара аниҵоз ауп Миха Лакрба асахьаркыратә литература агьамагьы аникыз. Дырзааигәахеит Дырмит Гәлиеи Самсон Ҷанбеи, даргьы дгәарҭеит. Насгьы иара ииааиԥмырҟьаӡакәан аурыси адунеитәи литературақәа рклассикцәа дуқәа рҩымҭақәа дрыԥхьон. Аҵараиурҭақәа рҟны иоуз аршаҳаҭгақәа шаҳаҭра руеит ибзиаӡаны аҵара шиҵоз. Миха Лакрба Аҟәа аҵара аниҵоз ауп аԥсуа литература аниз. 1912 шықәсазы Қарҭ иҭыҵит Гәлиа раԥхьатәи ипоезиатә ҩымҭақәа реизга «Ажәеинраалақәеи ахьӡыртәрақәеи», 1919 шықәсазы аҭыҵра иалагеит Дырмит Гәлиа еиҿикааз аԥхьаӡатәи аԥсуа газеҭ «Аԥсны».

Аԥсны Асовет мчра анышьақәгыла инақәырццакны аҭыҵра иалагеит агазеҭ «Аԥсны ҟаԥшь». Ари агазеҭ аԥхьатәи редакторс иарҭазгьы ҩажәа шықәса зхыҵуаз Миха Лакрба иакәын. Агазеҭ ахьыӡгьы иара иеиҭеит. 1925 шықәсанӡа редакторсгьы даман.

1925 шықәсазы Миха Лакрба иҵара иациҵарц Қарҭ дцан, уа аполитехникатә институт аиурист-економисттә факультет дҭалеит. Ари аинститут данҭаз аҵара бзиаӡаны иҵон, насгьы напхгара аиҭон Қарҭ аҵара зҵоз аԥсуа студентцәа рхеидкыла. Уа аҵара даналга ашьҭахь Аҟәа даан, аамҭаказы адукатцәа рколлегиа аҟны аус иуан, аха имаз алитературатә гәаҳәара ҭаха инаҭомызт. 1930 шықәсазы иара Москваҟа дцеит. Уа акино-драматургцәа ахьазыҟарҵоз Иреиҳаӡоу акурсқәа рҿы аҵара дҭалеит. Урҭ акурсқәа рҿы шықәсык инеиҳаны аҵара иҵон. Уи даналга ашьҭахь, аурыс шәҟәыҩҩы ду Михаил Шолохов ицхыраара ала аусра далагеит «Восток- кино» ҳәа изышьҭаз акинофабрикаҿы. Уа иара ауаа дуқәа драбадырт, аҩызцәа ирҳаит. «Восток-кино» аҟны иҩит акиносценариқәа: «Амра ашәҭ», «Тҟәарчал», «Ҩ-цаԥхак», «Аиаҵәара иалоу аԥҳәыс». Усҟантәи аамҭазы ас еиԥш акиносценариқәа раԥҵара акыр аҵанакуан, еихьӡара дуун. Акиноҟазара аҿиара ианаҿыз, аԥсуа шәҟәыҩҩгьы алагала иҟаиҵаз ауаа ирбарҭахеит. Миха Лакрба СССР ашәҟәыҩҩцәа Реидгылахь аԥхьа ирыдыркылаз ашәҟәыҩҩцәа дреиуан. Уа дрыдыркылеит 1938 шықәса рзы.

Миха Лакрбеи 1941–1945 шш. аибашьра Дуи

1941 шықәса рашәарамза 22 аҽны афашисттә Германиа еибашьрыла Асовет Еидгыла иақәлеит. Миха Лакрба дырҿиаҩын, ихы ныԥхьеикыргьы ҟалон, аха иара ус ҟазҵоз дреиуамызт. Аибашьра ианналагаҵәҟьа, хатәгәаԥхарала арзаҳал ҩны афронт ахь дцеит. Далахәын 1941–1942 ашықәсқәа рзы Севастополь ахьчаразы ицоз аибашьра ӷәӷәа. Убра дшеибашьуаз, Севастополь аӷацәа рнапаҿы ианаарга, иара дытҟәаны Днепропетровсктәи алагер ахь дыргеит. Уа дычмазаҩхеит, атиф ихьит. Маҷк данеиӷьха, иҩызцәа хҩык ицны дыбналт. Акыр мза абна дылан, аҵыхәтәан Ар Ҟаԥшь ротриад ахь аиасра рылдыршеит иҩызцәагьы иаргьы. Уи ашьҭахьгьы дрылахәын аиааиразы ицоз акыр ажәыларақәа, Каменка инаркны Тирасполь аҟынӡа. Аамҭала зынгьы афронт аҿы иҭрыжьуаз агазеҭ «За победу» редакторс даман, даҽазныхгьы аибашьратә трибунал аҿы аус иуан, зныхгьы адивизиатә газеҭ «На штурм врага» аредакциаҿы дыҟан.

Аибашьра ашьҭахьтәи ашықәсқәа

Аибашьраҿы ауадаҩра дуқәа ихганы, игәабзиарагьы акыр иуашәшәыраны иԥсадгьыл ахь дгьежьуеит. Ара иара тәамҩахә ҟамҵакәа алитература иҽаҭаны, арҿиара далагеит. Даҽа маҵурак усгьы дашьҭамызт. Апиесақәа рыҩра даҿын, Аԥсны ладеи ҩадеи ақыҭақәа дрыланы, абыргцәа дрыҿцәажәаны, ажәлар рҿаԥыцтә ԥҵамҭақәа аниҵон. Ииҩуаз, ихигахьаз, аԥсҭазааратә ԥышәагьы инаҭон. Аха, абри аамҭазы иара игәҭакқәа хзырбгалаз азалымдара ду дақәшәоит. 1947 шықәса ԥхынгәымза 5 рзы, харада ахара идҵаны, дыкны дҭаркит, Варкутаҟа дахганы дыргеит. Ари Бериа иҩызцәеи иареи еиҵарҟәаҟәаз ус ҟьашьын. Ԥшьышықәса инареиҳаны иԥсадгьыл хьчо аибашьра мцабыз дахьалагылаз азмырхакәан, гәрамгас дыԥхьаӡаны. Афронт аҟны еиԥш алагер аҟынгьы акырынтә аԥсра абла дҭаԥшхьан. Аха зиашара агәра наӡаны изгоз ус иҽеиҭомызт. 1955 шықәса жәабранмза 5 аҽны Миха Лакрба иоуит акгьы шихарамыз, иԥсадгьыл ахь аара азин шиоуз атәы зҳәо ашәҟәы. Усҟан иара 55 шықәса дырҭагылан. Иара иқәра акыр ишмаҷмызгьы, аамҭагьы акыр шиццәахьазгьы, аҵыхәтәантәи жәашықәса рыҩныҵҟала акыр дзыргәырӷьашаз ахҭысқәа ҟалеит. Иара еиҳараӡак Москва дынхон, уа аус иуан, ирҿиаратә усқәагьы рӷьырак ари ақалақь иадҳәалан. Миха Лакрба иԥсҭазаара далҵит 1965 шықәса жьҭаарамза 15 аҽны, Москва. Уи Аԥсны жәлар зегьы даара ргәы далсит. Иԥсыбаҩ ааганы Аҟәатәи ашьхаҿы ҳаҭырқәҵара дула иналукаауа ашәҟәыҩҩцәеи ауаажәларратә усзуҩцәеи рпантеон аҿы анышә дамардеит.

Миха Лакрба аԥсуа литературеи адраматургиеи рыҟны илагала

Аҵыхәтәантәи жәашықәса азоуп Миха Лакрба иҩымҭақәа инарҭбааны, Аԥсны анҭыҵгьы, егьырҭ акыр тәылақәа рҿгьы ирдырыртә ианыҟалаз. Иара аҳаҭырқәҵара ду дшаԥсахаз, ажәлар рыбзиабара шиоузгьы агәра узырго акакәны иҟалеит 1961 шықәсазы, диижьҭеи 60 шықәса аҵра иазкны аиубилеи инарҭбааны иахьазгәарҭаз. Урҭ ашықәсқәа рзы идраматә ҩымҭа лыԥшаахқәа аԥсуа театр асценаҿы иқәдыргылеит, иҭыҵит аԥсышәалеи, урысшәалеи, егьырҭ акыр бызшәақәеи рыла иновеллақәа.

Иҩымҭа лыԥшаахқәа знылаз аԥхьаӡатәи аизга «Апиесақәеи аскетчқәеи» ҳәа хьӡыс иаманы иҭыҵит 1956 шықәсазы, Аҟәа.

Миха Лакрба алитературатә жанрқәа акыр рҿы иҽԥишәеит. Иара аԥхьа дпоет лирикны дцәырҵит, нас апублицистикатә статиақәа иҩуан, еиҳараӡакгьы апиесақәа, акинофильмқәа рзы асценариақәеи, аоперақәа рзы алибреттоқәеи, ановеллақәеи иҽрыдцаланы иҩуан.

Аха апоезиагьы зынӡа даҟәыҵны дыҟамызт. Иԥсҭазаара еиуеиԥшым аетапқәа рҿы, иналаршә-ҩаларшәны акәзаргьы, ажәеинраалақәа аԥиҵеит. Убас, ажәлар рҳәамҭа асиужет шьаҭас иамоуп иара иҩымҭа «Риҵа», аинтерес рыгым иахьагьы «Сара сашьа», «Зҽызмырҭынчқәо шәахь», «Ашәа Аҟәазы», «Ӡызлан» уҳәа убас егьырҭгьы. Иалукаартә иҟоуп Миха Лакрба Сибраҟа дахганы даныҟаз ииҩыз ажәеинраала «Ажәҵыс».

Миха Лакрба акыр аус иухьан аԥсуа драматургиа арҿиаразы. Иҩымҭақәа шәҟәны иҭыҵаанӡа, аспектакльқәа рылхын, ҿырԥштәыс иаагозар, 1938–1940 шықәсқәа рзы аԥсуа театр асценаҿы ицон Миха Лакрба иҩымҭа апиеса ала иқәыргылаз аспектакль «Гьечаа рҵыхәтәа». Аҭоурых - револиуциатә темп ала иҩуп ҩ-қәгылараки быжь-сахьаки змоу идрама «Ҩынҩажәа шьаҿа». Миха Лакрба ирҿиамҭақәа иаарылукаартә иҟоуп ԥшь-қәгылараки жә - сахьаки змоу аҭоурыхтә драма «Аиларҭәа ссир». Уи азкуп 1859–1862 шықәсқәа рзы Аԥсны имҩаԥысыз, лымкаалагьы Далааи Ҵабалааи ирхыргаз ахҭысқәа.

Миха Лакрба ибаҩхатәра даҽа ганкгьы хымԥада аӡбахә ҳәатәуп. Иара атеатр бзиа ибон, дадҳәалан аҟынтә, аԥхьаӡакәны 1957 шықәса рзы, Аҟәа, урысшәала иҩны иҭижьит ашәҟәы «Аԥсуа театртә ҟазара аҭоурых ахьтә аочеркқәа» ҳәа хыс иаманы. Абасала, Миха Лакрба апоезиаҿгьы апублицистикаҿгьы акыр аус иуит. Аха, Аԥсны анҭыҵ, акыр харагьы абаҩхатәра ду змоу шәҟәыҩҩык иаҳасаб ала деицырдыруа дҟазҵаз, Москва, 1957 шықәсазы иҩымҭақәа реизга «Аԥсуа новеллақәа» урысшәала ианҭыҵ ашьҭахь ауп. «Аламыс» ҳәа зеиԥш хьӡыс иаманы Миха Лакрба иновеллақәа реизга аԥсышәала аԥхьаӡа ианҭыҵызгьы 1959 шықәсазоуп. Арҭ ановеллақәа аԥхьаҩцәа ирласны ирылаҵәеит, бзиа ирбеит. Урҭ раӷьырак акыр абызшәақәа рахь еиҭаганы агазеҭқәеи ажурналқәеи рҿы иркьыԥхьит. Миха Лакрба абарҭ иҩымҭақәа ирыбзоураны аԥсуа жәлар рыхьӡ - рыԥша акыр ахара инаҩит, иззымдыруаз идирдырит. Ашәҟәыҩҩы иԥсҭазаара далҵаанӡа ановелла ажанр аҿы аус шиуц иуан. Урҭ рхыԥхьаӡара шәи жәаба иреиҳауп. Миха Лакрба иновеллақәа ауаҩы еилыхха инарбоит аԥсуаа аӡәи-аӡәи реизыҟазаашьақәа зеиԥшроу, рҭаацәаратә еизыҟазаашьақәа шеиҿкаау, ахьӡи ахьмыӡӷи, аламыси аламысдареи ишырзыҟоу, аԥсадгьыл абзиабара рылаҽны иахьынӡаҟоу, афырхаҵареи ашәыргәындареи, ауаҩытәыҩса ицқьара, иажәеи иуси реимадара.

Миха Лакрба иновеллақәа еиҳараӡак изызку аԥсуа жәлар рҟазшьа бзиақәа рӡыргареи рзышәаҳәареи ауп. Дара зегьы ҟазара ҳаракыла иҩуп, еиуеиԥшым аԥсҭазааратә зҵаарақәа шьҭырхуеит, аамҭа цацыԥхьаӡа урҭ рыхә еиҳа - еиҳа ишьҭыҵуеит. Аинтерс ду амоуп урҭ злаҩу абызшәа, реиҿкаашьа, рстиль. Ановелла ажанр ишаҟазшьоу еиԥш, акык-ҩбак ахҭысқәа, аепизодқәа рыла ауп ишышьақәгылоу. Еиҳараӡак дара ажәлар рыбзазаратә лакәқәа ирзааигәоуп сиужет еилазаашьалагьы, бызшәалагьы, композициалагьы, стильлагьы.

Афильмқәа

Миха Лакрба иновеллақәа ирылхны 2019 шықәсазы иҭыхын икьаҿу афильмқәа быжьба. Уи азы афинанстә цхыраара ҟанаҵеит амобилтә еимадара «Амобаил». Аҭыхрақәа мҩаԥысуан Аԥсны араионқәа зегьы рҿы. «Аб», «Ианаамҭамыз», «Абабыц», «Аешьцәа», «Асас», «Аиҩызцәа», «Арупап» – арҭ абыжь-новеллак рҭыхра иалахәын аԥсуа театр актриорцәа реиԥш, иаабац ауаагьы. Аԥсуа режиссиорцәа ҿарацәа рҽеизганы рҽазыршәеит доусы икьаҿу фильмк Миха Лакрба иновеллақәа рыла аҭыхра. Иҳәатәуп иҭырхыз быжь-фильмк аԥсышәала ишцәажәо.

Алитература

Аԥсны аҭҵаарадыррақәа ракадемиа Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт, «Аԥсуа поезиа антологиа XX ашәышықәса», Аҟәа-Москва, 2009, ад. 902-903
ИНАЛ-ИԤА, Ш. Аԥсуа литература аҭоурых аҟынтә. Аҟәа, 1961 ш.
АНҚӘАБ, В. П. Аԥсуа новеллақәа. Аҟәа, «Алашара», 1968 ш.
АНШБА, А., ДАРСАЛИА, В. Миха Лакрба. Арҿиаратә портрет. Аҟәа, «Алашара», 1978ш.
ҚАПБА, Руслан. Миха Лакрба (Иԥсҭазаареи ирҿиамҭеи). Аҟәа, «Алашара», 1980ш.